说到马斯克，全世界做AI的谁有他这个门外汉牛？

他可以让自己的上帝，特斯拉车主们，争先恐后地付巨款，不惜生命危险做小白鼠，给他免费地源源不断地标注数据。他拿着数据训练他的AI 所谓的“全自动驾驶”（FSD，Full Self Driving）。FSD 能力提高以后，他就不断加价，剥削新的上帝。

FSD 根本还没影子的事儿，他就从 5000 美金一套开始预售，一路加价到现在的 7000，据说不久还要加 1000 美金。最近开始发布他的过了n次自设死期的红绿灯自动停车功能，这是走向 city driving 的前提。注意，不管红绿，一律停车。除了电脑视觉（CV）外其实没有任何路口智能，说得赤裸裸：就是要顾客教会它如何过十字路口。万一出车祸了，对不起，责任自负。

红灯停，绿灯也停，见灯就停。甚至有车友说路过一个穿绿毛衣的女孩，它误以为是信号灯，也停了。他丫是完全没有智能，放出来就是让小白鼠们免费教会AI何时不停。见灯就停是默认，何时学会不停，完全等小白鼠义勇军（fleet）的反馈：你踩油们就表示你发现（1）这是绿灯；（2）路面上也安全（无阻碍），你觉得应该穿行。这就给特斯拉做了标注。带标数据反馈给神经网络去训练，机器就慢慢学会了。识别红灯绿灯路口 STOP 招牌，据我自己的多次测试，这个能力已经很成熟了。现在就等过路口的数据了。

从用户角度，即便没有智能，也愿意尝试啊。除了新鲜感以外，有时候也的确省了力气。第一，是绝不会冒大意闯红灯受罚的危险了。第二，遇到绿灯且无阻碍，点一下油门也不过就是举脚之劳，总比自己开车省力。也就是说，你上街开车，除了路口，你完全不用操心了。即便到了路口，遇到红灯、黄灯，你也不必操心，它很保守，总是乖乖给你停下来。只是遇到绿灯，你才需要举手之劳地点一下脚。这样算下来，90% 的 city driving 你是可以交给机器了，10% 的时候动动脚（点一下油门）或动动手（点一下操纵杆也可以）。这样的小白鼠，哪个热爱新科技的人不愿意做呢？何况咱还是AI背景的技术爱好者。10% 之内还有路口转弯，这个是更高级的功能，还没进入特斯拉的机器学习的视野。

这阵子读了一些他们的材料。从各种CV子任务，到建立“鸟瞰”view，到测算3D depth，到综合这些信息决定操作，总共上百个模型一起协作。也是一团乱麻，谈不上端到端。非端到端的好处是透明性和模块化。AI的透明性表现在对这100个模型的细分定义中，可是这些模型之间的协调落地，其实基本是个黑箱子。常出现的问题就是，有的模型 overfitting，与其他模型难以 sync好。不同模块对最终的驾驶控制（输出 x，y：x 是速度，y是方向）有不同的影响，协调不好的后果就是争抢“控制权”，表现在自动驾驶能力的不稳定或退步（regressions）上。

几乎所有其他家的自动驾驶都用激光雷达（LIDAR）主导。马斯克说，这是死路，我就不用，我只用摄像头，靠CV。有啥道理？其实没啥道理，马斯克不是AI专家，他就是个有技术背景的商人而已。他算过一笔账，激光雷达的成本高昂（好像是最基本的LIDAR至少6000美金以上，一辆车通常至少要部署两台，这就是一万多），它没有办法用到量产的特斯拉车上，而不失去顾客和市场。就是为了这么个非科学的理由，他就硬说人家用LIDAR是死路。

LIDAR最大的好处是精确测量障碍物与车的距离，而这是自动驾驶安全性的最重要的信息。特斯拉不用LIDAR，但绕不过这个三维（3D）景深（depth）的计算呀，否则如何避免碰撞呢。特斯拉只好通过多个摄像头从不同角度得来的视觉信息，做所谓信息融合（info fusion）在线建立3D模型，来逼近距离的测算，这需要海量的数据训练以及巨大的即时计算能力。最近的报告说，他们与LIDAR的鸿沟已经越来越小了。事实上，他们是用软件的办法实现了一个LIDAR的模拟结果。据称，模拟LIDAR的好处是，很多利用LIDAR发展起来的驾驶算法和技术就可以拿来主义地用了，补足单一依赖视觉的不足。

这叫什么？明修栈道，暗度陈仓。一面宣告竞争对手依赖LIDAR硬件是死路，一面台下模拟LIDAR的软件效果（等价于复制了一个粗糙的LIDAR）。这样也好，等到未来某一天硬件价格下降，特斯拉量产也装配得起LIDAR了，整个算法路线无需大的改变即可实现平滑升级。马斯克的“死路说”，只有一种解释可以站得住，就是：你丫选择用LIDAR，因此成本大到无法量产，因此也就无法交付给成千上万的客户（特斯拉迄今已经交付了100多万辆，形成了一个可以自动海量汇集驾驶数据的车队，叫 fleet，这个 fleet 每天在路上跑着，源源不断给特斯拉输送数据）。这样一来，你的实际训练数据的收集，无法与特斯拉比，相差太多了。在数据为王的AI年代，自动驾驶的最终规模化和适应性，很大程度上取决于数据的采集量和训练量。从这一点看，特斯拉显然把对手远远抛在后面。

关于踢开LIDAR闹AI革命，可以打个比方。弹钢琴是个手艺活儿，各种大赛，各路选手可以把钢琴弹得让人眼花缭乱。这时候你说，我出一个选手，把双手剁了，也来参加钢琴赛，可以不可以？当然可以，没有手，可以用脚呀。不知道各位见没见过用双脚把钢琴弹得让人掉眼泪那种。

这就是补偿作用。当你把一条路堵死，虽然那是一条公认的光明大道，甚至是很多人确认为“唯一”的路径，你其实还可以把另一条暗道无限发挥到极致，最后也常常可以达到目的。这就是马斯克的算盘，虽然费老鼻子的力气了，现在看来他是在成功的道路上，开始逼近对手的自驾能力。我看过竞争对手Zoox的自动驾驶展示，利用LIDAR和高精地图，在旧金山市区繁忙地带穿行自如，性能上比特斯拉要强得远。（顺便插一句，AI 中很多任务，其实主流的深度学习和更传统的符号逻辑，其实都可以做。当你把某个路线堵死，把所有资源排山倒海般注入其中一条路线，奇迹是可以发生的。但这并不说明，那个被堵死的路线，如果有了类似的资源投入，就不可行。很多时候，另一路根本就不在雷达上，完全被忽略了而已，没有施展的舞台和需要的资源而已。）

回到特斯拉的自动驾驶（auto pilot）的设计思想。马斯克说，现代的交通系统（各种路标、红绿灯，以及驾驶规则等）就是设计给人用的。人与蝙蝠不同，没有雷达，主要就是靠双眼来采集信息，靠大脑消化信息来指挥驾驶。既然人可以驾驶，那么机器凭着眼睛（摄像头）也就一样可以。说得倒也有道理，但那是最低标准的道理。没有任何理由要求自动驾驶仅仅跟着人后面去学。人每天都在出事故，难道机器也应如此？人的双眼其实很差劲，为此不知道坑进去多少条人命，伤胳臂丢腿的更是无数。好在特斯拉不止双眼，它配备了10多个摄像头，也配了普通雷达，只是没有激光雷达而已。（特斯拉其实走了一条难得多的道路，他自愿砍掉了自己的两条腿，除了LIDAR这条腿外，他还坚持不用高清地图。砍掉第二条腿的动机是增强系统的鲁棒性和动态适应性，因为高清地图不仅制作和维护成本很大，而且也难于对地面情况的变动做及时的更新反映。但在人口密集地区，譬如交通复杂的都市中心，没有预制的高清地图的结构化知识支持，单靠现场的视觉计算是很难把控交通形势做出合理决策的。相信，最终特斯拉还是会在特别的地区，譬如旧金山市中心，添加高清地图，来优化它的一般驾驶算法的场景性能。）

“跟人学”，这是特斯拉自动驾驶的设计哲学。这也是它的 AI 具有一定程度的透明性、可解释性以及模块化 practice 的指路灯。从工程上看这是最好实施的方案之一。但理性来想，其实很难证明这是最佳的自动驾驶途径。红绿灯识别这类子任务，定义起来很有道理，也很清晰，它直接与驾驶操作有关。其他的一些子任务就难说了，譬如识别垃圾桶。垃圾桶与其他障碍物，在驾驶操作的决策中到底有没有特别的意义，不大能说清楚。本着“跟人学”的指导思想，他们自底而上去定义任务，哪个任务似乎常引起驾驶者的注意，就先定义了，先假设它对驾驶决策有区别性影响。对每个定义的任务，首先收集和标注训练集，做一个模型出来。这样每个模型/模块，就可以独立训练独立测试，开发起来很有章法。至于一下子整了这么多同时在开发、因素杂乱（heterogeneous）、训练集大小不一、拟合程度不一的模型，如何把它们整合到大系统去协调总体驾驶决策，这其实依然是个很大的挑战。他们自己也承认这是一个很大的问题。目前还有相当程度的瞎撞的成分。这就是为什么不少特斯拉车主发现有些功能，新版突然不如旧版了。有时候，过了几个版本又回来了。但也有一些能力曾经在某个版本表现很好，后来再训练新版本后就一直回不到以前的最佳状态。

总之是，模块化、透明化、跟人学智能而不是跟最高理性加最好配置学智能决策，这一套设计哲学对于工程化落地部署有好处，也接地气，但是在 regressions 的掌控上，仍然有很大欠缺。

说了这么多，最后还是沦为马斯克的小白鼠。你都想象不出特斯拉车主的宽容博爱精神多么宏大：对于特斯拉任何一点不起眼的进步，他们从来不吝赞誉；对于马斯克如超人般尊崇；对于失误（包括车祸死人这种人命关天的大事），他们总是冲上去卫护特斯拉，常常指责同是车主的 victims 的不专心或违规操作；对于免费标注、免费做广告、每个季度末忙碌的时候免费义务去 Fremont 帮助交付特斯拉新车，等等，热心无比。这种现象超过了当年的乔布斯粉丝。以至于网上传言，特斯拉车主都是一帮爱好技术的单纯的人。以前孩子迷路了，家长教育孩子，除了找警察叔叔，就去找带着孩子的阿姨。现在的教育据说是，迷路了就去找特斯拉车主，他们都是好人。

盼星星盼月亮，可惜前阵子 beta，只给 early access 的小团伙试用，咱想当小白鼠，无门可入。终于昨天夜里得到了空中更新（OTA：over-the-air），今天有点迫不及待了。

有道是："... just tell me what you want" (歌词)

【相关】

购买特斯拉，请用我的推荐，你我均可得到免费超级充电的奖励：https://www.tesla.com/referral/wei29218 

精彩绝伦的旧金山市区自动驾驶演示：

【立委按】很久很久以前，我发表过一篇世界语语言学特点的论文，后应邀扩展为一个 chapter，这段经历我在博客有记录。记得只看到样本，密密麻麻都是老先生对我论文的校对，但未等到付印我就出国了。后来流浪世界，一直没有顾上追踪这篇论文的下落，直到博士毕业来美国加入创业公司。我在公司做了主管以后，想到在世界语圈子的 Paul，他当时是加拿大世界语协会主席，也是我的兄弟学校的语言学博士候选人。Paul 苦读多年终于要毕业了，我就把他招来做了我的手下。有一天我提到这篇论文的事儿，他主动说我可以到图书馆查询，看到底发表了没有。后来他果然找到了，复印给我当年我呕心沥血写就的长篇论文。这篇论文的底稿早就不存了，只剩下这篇复印件，我一直想把这篇论文重新数字化，但还没找到合适的世界语文字识别软件，可是要是一字字地敲进去又没有这个耐心。在这喧嚣的世界里，我们越来越浮躁，很难静下心来。现在加入了这个群组，左右都是同仁和老师，感觉给了我动力。20多页密密麻麻，我就一点一点植字，也算是重温旧梦吧。

毕竟过去20多年了，回头看当年的文章，觉得的确有一些新意，但欠平实，也失之细琐，。感觉上是一个语言学学生“学习/探索/发现”一门新语言的过程实录。也的确是这么个背景。当年最震撼的一个“发现”是，世界语不过就 17 个词尾，居然会变出 112 个不同词形来。这大大出乎我的预料。当时手边的世界语文法书，只是讲解这些形态词尾的用法，我从来没看到有人指出到底能变出多少花样来。记得我跟我的语言学同学说，你猜猜一个词在世界语会有多少种变化？同学说，据她所知，世界语也不是形态特别丰富的语言，最多不过20-30种变化吧。后来就琢磨怎么回事？黏着（就是叠加）这种特点能有这么神奇的产生性吗？还真是如此。

17个形态不难记忆，112种形式怎么不把人整晕呢？靠的就是黏着的规则性。这些规则，文法书也没有写清楚，一切都是在例子中。但其实是可以总结出来的，到底有几种基本词尾形态，形态之间的粘着有什么限制？次序上，类型上，为什么？这些原来都是可以小葱拌豆腐讲清楚的。对形态词尾组合规律的穷尽式探索也是我所学的计算语言学的需要：所谓“削尾”算法就是要应对一个词的所有变形，这是自动形态分析的前提。没有它就查不到词典，没有词典信息加形态分析的信息，就无法做句子分析，也没办法往下走机器翻译规则系统。最后就把对于国际语的语言学研究，变成了一个机器翻译的应用课题。

有些东西是天生在这个语言中的，属于其语言学特点所决定的东西，但语言教科书上，包括柴门霍夫自己的实践都很少系统论述。譬如，复杂时态语态，通常的教学只教利用助动词 est- 的用法：estas studanta / estis studota / ... 等等，其实系统学习背后的语言学特性，会发现，这个助动词完全可以不用:  studantas / studotis / ... (其实，即便保留助动词加中心动词的复杂分析形式，当年助动词词根 EST- 完全可以不用，让 EST- 只做系动词而不必兼做助动词，让三个时态词尾直接独立做助动词用即可：as studanta / is studota / ...)。。

Li, Ŭej (Wei) 1991. Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto. 

In Serta gratulatoria in honorem Juan Rgulo, Vol. IV. pp. 707-723. La Laguna: Universidad de La Laguna

李维，1991：国际语世界语的语言学特征

1.  世界语的黏着性

1.0  众所周知，世界语在很大程度上是一种典型的黏着语，它的语素（词尾、词缀和词根）具有相对固定而独立的含义，可以“黏着”（叠加）构词。下面我着重探究世界语词尾黏着的构词能力，尽管词缀黏着（所谓派生词构词法）与词根黏着（所谓复合词构词法）同样有趣，值得研究。

[说明] 本文中的术语“词尾”专指语法词尾，亦叫“形态”。

1.1  词尾黏着

一般而言，词尾用于表示语法信息：词类、格、数、时态、语态、语气等。

1.1.1  世界语中有多少个独立的形态语素？

其绝对数非常有限，只有17个，即：-o，-a，-e，-n，-j，-i，-u，-as，-is，-os，-us，-ant-，-int-， -ont-，-at-，-it-，-ot-。由于它们的黏着组合的特性，17个形态语素就足够完整，其表现力几乎可以与形态丰富的语言媲美。

1.1.2  根据17个基本形态，可以从一个词干按规则生成多少个单词形式呢？

理论上的答案是112：42个动词，28个名词，28个形容词和14个副词（请参阅附录I）。

1.1.3.  形态语素黏合成词尾的规则

1.1.3.1.  每个单词只有一个词类。实词总是以其形态标示其词类：名词、形容词、动词还是副词。但是，功能词（例如介词，原副词等）是由词典人为规定的词类，它们是可枚举的。因此，表达词类的形态语素之间不允许黏合，就是说，-o，-a，-e，-i /-u/-as/-is/-is/-os/-us 这些词尾相互独立，不可叠加，例如下列形式是非法的：

** -as-o / ** -e-i

【说明】 ** 表示不合法的语言形式（单词或短语），而 ？表示成问题的语言形式。

1.1.3.1.1.  词类不交叉是国际语很大的优势：世界语不存在词类同形现象，这无疑为无论是人还是机器的对词的功能解析提供了的极其有利的条件。而词是最小的句法单位和基础。世界语的高度规则性在此得到了最好的体现。

1.1.3.1.2.  另一方面，上述特点也带来了世界语利用词尾任意转换词类的自由，只要词类转换不违背逻辑（参见1.1.5.1）。这不正是世界语兼具高度规则性与高度灵活性的体现吗？例如：

La flor-OJ glor-AS. （那花儿绽放了：“花儿” 与 “绽放/开花” 是同一个词根 flor- 只是词类词尾不同）
Li kan-AS italan popolan kant-ON. （他唱意大利民歌：“唱” 与 “歌” 是同一个词根 kant-，只是词类词尾不同）
Mi estas ĝoj-A.  Mi ĝoj-AS. （他开心：“开心/高兴” 无论是动词谓语，还是做系动词后面的形容词标语，词根都是一样的 ĝoj- ）
la propon-ITA propon-O （所提建议：“提议” 与 “建议” 同一个词根，只是词类词尾不同）

词类转变在古代汉语也有类似的自由度，叫做“词类活用”。但是，不幸的是，古汉语的词类转换没有以可见的形态表现出来，只能通过上下文句法、逻辑的分析来识别（“句读”）。请比较：

1）三“人”行，必有我师。(Tri hom-OJ iras, inter kiuj nepre estus mia instruisto.)
(因为没有词尾形态，逐词直译就是：tri hom? ir?, nepr? est? mi? instruist?).

其狼“人”立而嗥。(La lupo hom-E staras kaj hurlas.) 

(逐词直译：tiu? lup? hom? star? kaj hurl?).

2）其物“净”且清。（La aĵo pur-AS kaj klaras.) 
(逐词直译：tiu? aĵ? pur? kaj klar?).

“净”其身，食其肉，乃去。（Pur-IG-IS la korpon, manĝis la viandon, kaj eliris. ）
(逐词直译：pur? tiu? korp?, manĝ? tiu? viand?, kaj elir?).

1.1.3.2  表示词类的形态都可以黏合到 7 个“中缀”型形态上（中缀形态永远不会出现在单词的结尾），其中6个是所谓“分词”形态，用来表示“时体”（进行体、完成体与未完成体）和语态（主动语态和被动语态）。这6种分词形态各自独立，不能相互黏着。第7个是“零形式”（即分词形态阙如，表示默认的“一般体”加主动语态的含义）。

1.1.3.3  动词的黏着规则

1.3.3.1  一个动词必须用以下词尾之一：-i / -u / -as / -is / -os / -us，它们之间不再存在黏着的可能性。这意味着，以 -i（不定式），-u（命令式） 或 -us （虚拟式）结尾的不再有时态的变化/含义，而 -as（现在时） / -is（过去时） / -os（未来时）不再有“时体” 的变化/含义。

1.1.3.3.2  世界语动词没有“数”与“格”的变化。因此，动词词尾不能与复数词尾 -j 和 宾格词尾 -n 黏着。因此，在世界语中，不存在以下两种形式的区别：

Mi skrib-as. / ** Ni skrib-j-as.  (au: ** Ni skrib-as-j.) 
（即不存在其他语言那种主谓在数上的“一致关系”要求。）

1.1.3.3.3  表示时态（现在，过去和将来）和语气（不定式、命令式和虚拟式）的 6 种动词词尾，加上表示时体和语态的7格分词形式，黏着在一起的结果为：6*7 = 42 个动词形式。

【问题探讨】不定式到底是语气（modo）还是独立的词类（speco）？

1.1.3.4  名词和形容词的黏着规则

1.1.3.4.1  名词和形容词有“数”（单数为零形式，-j 为复数形式）和“格”（主格为零形式，宾格形式为 -n）的形态变化。7个名词词尾 -o / -ant-o / -int-o / -ont-o / -at-o / it-o / ot-o，两个数变 (加 -j 或不加) 和两个格变（加 -n 或不加），最终形成 2*2*7 = 28 个名词形式（同理，有28个形容词形式）。

1.1.3.4.2  它们之间的顺序是：（词干）+ 分词 + 词类 + 数 + 格，其中词干 = 前缀+词根+后缀（前后缀可省）。例如：stud-ant-o-j-n。仅词根语素和词类语素必须有，其他语素可能根本不出现。上述语素之间的次序是很自然建立的，有语音方面的原因（尽管从形态上说，词尾语素之间的次序是纯粹任意的，因为次序本身不会改变其语法意义，这方面与词缀黏着的情形有所不同！参见1.2）。如前所述，即使词干以元音收尾，词类词尾的元音 o 或 a，后面跟半元音 j （复数）和鼻辅音 n（宾格）串起来发音和听音也还是很顺：

sci-aj-n / ** sci-j-an

1.1.3.5  副词的黏着规则

与名词和形容词的规则非常相似，只是副词不包括“数”这个语法范畴（在这种情况下，应注意，副词宾格与名词宾格用法不同）。因此，这些副词形态变体的总数为 2*7 = 14。

1.1.3.6  关于黏着的词尾规则为建立用于“削尾”和加尾的算法提供了很好的依据，这是机器解析和翻译世界语的第一个必要阶段。由于黏着语内部的高度规则性（包括一定程度的递归），研究此类令人满意的算法并不困难（请参阅附录2）。

1.1.4  世界语17个基本形态语素是否做到了在语义上的单纯，没有交叉？

1.1.4.1  可惜不是。这在【附录2】削尾算法中看得很明显（比较各个形态对应怎样的词法意义）。

1.1.4.2  语义不交叉的词尾只有5个：-o / -a / -e / -i / -n。应该说明的是，所谓的语义不交叉的词尾并不一定意味着只对应一个语义。语义不交叉词尾 -n 实际上有三个语义（即包括了三个单独的句法或逻辑功能，当然，三者并不共存）：（i）宾语；（ii）方向（通常用于副词或介词后名词）；（iii）状语（通常用于时间、距离等名词，功能等价于介词 je）。再如，在某些语言中，存在三个数，单数（1）、双数（2）和复数（大于2），但是世界语复数词尾 -j 的含义更大，包括2或大于2。

1.1.4.3  在世界语中，没有单纯的基本形态语素来表示"动词"、"谓语"的特征以及词法范畴"时态"、"语态"、"语气"和"时体“的具体所指。在分词的6个形式中，时体和语态是混杂在一起的。时态、语气与动词/谓语的特征也混合在一起。但是，这些不透明的的混合性词尾不会给人的理解带来困难。相反，它们显得足够自然和方便，特别是，那些混合在一起的词法特征都是紧密相关的。

【延伸讨论】 分词并不是独立的词类，它可以属于4个主要词类的任何一类。分词的真正含义是给一个词以逻辑动词的意味，类似于表示动作性意味的后缀（或“类词尾”）-ad- 。

1.1.4.4  有意思的是，即使在世界语不透明的混合形态中，也存在一定程度的“透明性”。在 -as/-is/-os/-ant-/-int-/-ont-/-at-/-it-/-ot- 中，“a” 似乎表示“现在”或“进行”，“i” 表示“过去”或“完成”，“o” 是 “未来”或“未完成”，“s” 似乎指 “谓语”（但命令式谓词 -u 则是例外，”n“ 表示 “主动”。尽管从形态学上，这些“类词尾”不能被视为基本形态，但是，所反映的这种“透明性”客观上加强了使用者对形态的把握，而且，人们总是体验到这些混合式形态构成的平行之美。

【延伸讨论】作为句法范畴，时态与时体显然彼此不同，但在实际使用中，其边界其实是灰色的：

Verk-ONT-oj estas tiuj, kiuj verk-OS au verk-ONT-AS.
Stud-ANT-oj estas tiuj, kiuj stud-AS (ne nepre stud-ANT-AS!).
Hav-ANT-e multon da mono, mi ghojas.
= Ĉar mi hav-AS (neniel necese hav-ANT-AS) multon da mon, mi ghojas.

Li jam vid-IS/vid-INT-AS la filmon.

实际上，这两个词法范畴均与客观世界的时间维度相关，是针对事件时间的不同角度的反映。这大概就是柴门霍夫作为语言践行者，对两个客观相似的概念（例如“过去”与“完成”）采用相同的元音（“i”）作为形态构成因素的考量吧。

1.1.4.5  然而，正因为世界语没有单纯的形态语素表示语态，语态信息是融合在6个分词形态里面，这就造成如下情形：一个被动形式对应了两个主动形式，如下所示：

-as / -antas  -->  -atas;    -as / estas -anta(j) --> estas -ata(j)
-is / -antis  -->  -atis;        -is / estis -anta(j) --> estis -ata(j)
-os / -antos  -->  -atos;    -os / estos -anta(j) --> estos -ata(j)

这个问题的本质是世界语实际上有四个时体：一般体（零形式），进行体，完成体和未完成体，同时存在两个语态：主动（零形式）和被动。而六个平行的分词形式只能蕴含三个时体和两个语态。这种状况使得以零形式表示的一般体没有其对应的被动形式，从而使它无奈之下不得不去共享或抢夺进行体被动态的分词形式 -at-。不能不承认，这是世界语形态系统的一个理论缺陷。其结果是，尽管 -at- 理论上是 -ant- 的被动对等物（进行体：-antas  -->  -atas），但实际上 -at- 通常是作为一般体的被动形式（一般体：-as  -->  -atas），越俎代庖了，因为一般体比进行体更为常用。因此，有人建议允许黏合形式 -ant-at- 或 -at-ant-，用作进行体和被动式的结合，或者将混合式分词形态独立开来，即：-ant-at- 代替 -at -，-int-at- 代替 -it -，-ont-at- 代替 -ot- ，以这种透明的黏合形式弥补形态体系的理论缺陷。这种符合黏合特性和组合逻辑的书斋提案，对于机器可能更加合理有效，但是对于我们人类来说，它们失之繁琐，反而成为不必要的学习负担。

1.1.4.6   【小结】理想的纯黏合语言是每个语素，至少每个词尾形态，应该具有单纯唯一的独立含义，正如柴门霍夫在《第一书》中声称的那样。任何复杂的意义组合都应该以语素的黏合手段加以表达。这也正是黏合语与其他的形态语言之间的根本区别。由此单词词形内的词法结构将变得彻底透明，完全可解析。最方便彻底贯彻这一黏合设计思想的语素正是词尾形态，而不是数量大得多的词缀语素和词根语素。然而，就这一点而言，世界语也没有表现出100％的黏合性。在我看来，这可以用语音手段的局限来解释：将所有词尾形态原子化肯定会导致每个单词的音节数大增，这样对于使用者的接受度来说太过复杂。 此外，世界语只有5个元音 a / i / e / o / u，这些元音也已经严重超载。世界语过去、现在和将来都是为人实际使用而设计的足够“自然的”人类语言（尽管其起点是人造），而不是机器语言。 （请参阅第4节。）

1.1.5  这 112 个单词形式都会用到吗？

1.1.5.1  在词法上，是的，所有这些形式都可能用到。实际中有一个限制：词干与这112种词尾的黏合，必须在逻辑上是可理解的，即语义上可以兼容。譬如，在我看来，那些表示具体物体的词根（例如“tabl-”）是应该没有分词形式的：

? tabl-ant-i / tabl-ot-a / tabl-ant-a / tabl-int-o

这种限制是使用者自然遵守的，毕竟人不大可能表达自己也无法理解的信息。

1.1.5.2  尽管从实用角度来看，这112种形式的使用频度彼此之间有很大差异，但是不能说哪种形式不可使用。这112种形式的有效性和可理解性是同样的。哪些形式更受青睐，更多出现是由多种因素决定的，包括：说话者的语言习惯和母语背景、风格、教育程度、语言能力、听众是谁以及希望产生何种效果，等等。

尽管如此，世界语的简约原则要求尽可能多地使用简单形式而不是复杂形式。例如：

"Mi NUN stud-AS (au: Mi ESTAS stud-ANTA)" 代替 "Mi stud-ANT-AS".
"Ili JAM ir_IS (au: Ili ESTAS ir-INTAJ)" 代替 "Ili ir-INT-AS".
"veredir-E" 代替 "veredir-ANT-E"

因此，人们宁愿使用 “la parol-O far_E de Zamenhof（柴门霍夫做的演说）”，而不是“ la parol-ADO far-ITA de Zamenhof”，或将短语 FARE DE 简化为新的介词 FAR（la parolo FAR Zamenhof）。

因为人类思想本身就存在必要的模糊性，此外，上下文和功能词（包括唯一有形态变化的助动词 EST-）通常也对解析有所助益（如上面示例所示，另请参阅 3.2.1），所以，世界语的节约原则并不难遵守。

1.1.5.3  【小结】仅仅17个基本形态最终形成112个有效的词尾形式！每个词都可以有112种变化，这真可算是黏合造词的奇迹。更重要的是，无论是表达还是理解，如此众多的词形却不会给人带来负担。这不是世界语黏合规律的最好证明吗？实际上，黏合的本质不外乎是选择性排列（由造词结果角度观之）和拟递归（由过程角度观之，请参阅【附录2】）。更抽象地讲，是一定的数学特性引入世界语了。世界语词汇是规则性和灵活性高度统一的典型案例，在世界语中这是同一现象的相互依存的两面。

1.2  词缀的黏合

词缀主要用于表达单词的细微差别。其黏合通常遵守自然逻辑或语义的兼容性，都是全人类共同的准则。因此，没有（也没有必要）特别规定词缀黏合的规则，使用者自然会让黏合易于理解。有一个世界语结构关系的就近原则在这里起作用，该原则要求两个相互关联的元素尽可能地接近，以便于清晰理解。比较 PLIMALBONIGI 与 MALPLIBONIGI 之间的细微差别：

bon-a --> mal-bona --> malbon-ig-i --> pli-malbonigi
bon-a --> bon-ig-i --> pli-bonigi --> mal-plibonigi (aŭ: bon-a --> malpli-bon-a --> malplibon-ig-i)

1.2.1  词缀的抽象度有所不同。 最抽象也是最常用的词缀有 -et- （“小”，程度轻微）、-eg-（“大”，程度严重）、mal-（反义词）、ne-（否定词），可以用于任何词根/词干和任何词类（原则上，每个词根具有一个逻辑词类，就像每个单词都有一个语法词类一样），而其他词缀，如 -ul-（“者”）、-ing-（“值得”）、 el- （“出”）、 kun-（“一起”）则非常具体。

1.2.2  与多后缀黏着相比，前缀黏合或多或少受限，并且语音上不允许在前缀之间或前缀与词根之间连音（例如，MALAPERI 和 MALANTAUPORDO：

mal-a-pe-ri / ** ma-la-pe-ri;
mal-an-tau-por-do / ** ma-lan-tau-por-do

1.2.3  后缀的黏合非常灵活自由：

rid-i --> rid-et-i --> ridet-em-a --> ridetem-et-a--> ridetemet-ul-o -->  ridetemetul-in-o --> ridetemetulin-et-o --> ridetemetulinet-aĉ-o --> ridetemetulinetaĉ-et-o ...
= la ete aĉa eta knabino, kiu ete emas rideti

上面这个由一个词根一个词尾中间黏着了8个后缀的派生词词义组合透明、易于理解，意思是：有点儿爱微笑的有点恶作剧的小女孩。后缀有：-et-（程度轻微）、-em-（倾向于）、-ul-（“者”）、-in-（女性）、aĉ（恶作剧）。

有意思的是，语缀（如 -et-）可以在一个单词中多次出现，这与形态语素完全不同。从理论上讲，后缀的数量在黏合过程中是不受限制的。当然，一个单词太多音节，发音器官可能有困难，人们通常不会使用过于繁复的多后缀黏合的词法综合形式。一般取而代之的是，使用句法词组的分析形式来表达复杂的概念组合。

另外，世界语中有两个特别的后缀 -ĉj-/-nj-，它们会更改与之黏合的前面的发音：patro（父亲） / patrino（母亲） --> pa-ĉj-o（爸爸）/ pa-nj-o（妈咪）。

1.3  词根的黏合

词根黏合用来表达复杂概念，其黏合规则非常简单也很自然：中心词始终居后。词根复合的黏合，与中文（以及德语）合成词的构成，具有类似的自由性。示例：

(1)  akvo-fonto:  水/源
(2)  varm-energio:  热/能
(3)  arbo-branĉo:  树/枝
(4)  surd-mut-ulo:  聋/哑/人
(5)  blank-hara:  白/发
(6)  nur-pieda:  光/脚
(7)  bon-kora:  好/心
(8)  fonto-lingvo:  源/语
(9)  celo-lingvo:  目标/语
(10)  naci-lingvo:  民族/语
(11)  internaci-lingvo:  国际/语

【补记】还有些语言学特点文中没讲透，譬如实词的三大类别，可以在这里做个补述。词缀的创造中，词类本体化也很有意思：对应于动词概念的 -ad- （类似于英语的 -tion/-ing），对应于具体名词概念的 -ajh-（类似于中文的“东西”或类后缀“-品”），对应于形容词概念的 -ec- （类似于英语的 “-ness”）。这样一来，实际上世界语等于有了两套实词的大类：本体概念上的名词（-ajh-）、动词（-ad-）、形容词（-ec-），和句法上的名词（-o）、动词（-i/-u/-as/-is/-os/-us）、形容词（-a）。

其实三大类别不止于此。所有的实词词根，从概念上都隐含着三大类别之一：表示事物的名词性概念（譬如 hom-，kat-，tabl-），表示行为的动词性概念（如 traduk-，ir-，ven-），表示性状的形容词概念（bel-，ver-）。这样一来，世界语的实词有三套平行的大类，一个内核，一层内衣（可省），一层外衣。这三层大类交错黏合成词，使得世界语词汇的表达空间游刃有余。

为什么 tradukado 可以省略为 traduko？因为 traduk- 本来就是动词，-o 已经起到了名物化的效果了，就不必劳动 -ad- 这个后缀了。但这也不妨碍可以用它，来更加强调动作的过程性。同理，为什么可以用 belo 代替 beleco？因为 bel- 本来内核就是形容词，用 -o 的名物化自然表达了“性状”，就不必劳动后缀 -ec- 了。但这也不妨碍用它来加强对于“性状”的强调。可见，表达手段的丰富增加了词汇细微差别（nuance）的微妙，使得国际语比自然语言更加具有柔性和张力。

语言比较很有意思，特别是从语言学角度。譬如中文。前面说过，中文是“裸奔”的语言，语言学中叫“孤立语”。怎么讲？三层大类在中文，只剩下内核，既没有外衣（形态），也基本没有后缀（内衣）。一个概念既不穿内衣，也不穿外衣，就这样赤身裸体出来，与其他词组语成句。需要变类怎么办？靠上下文。古代汉语表现最突出，叫“词类活用”。所谓活用，就是不穿衣服，但是等于是穿了衣服。

“老吾老以及人之老。”

“老” 内核是形容词，到了所有格代词“吾”和助词“之”后成了名词，表示 “老人”。名词短语（“吾老”）前的“老”，则成了及物动词。所有这一切的词类转变，全部没有“穿衣服”明示。古汉语具有世界语类似的词类转变的灵活性，但因为不穿衣服，比世界语难太多了。现代汉语降低了灵活性，使用大得多的词汇量来弥补灵活性的不足，自然也比世界语难得多。

【相关】

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（2/3）

Lingvistikaj Trajtoj De La Internacia Lingvo Esperanto

《立委：一小时学会世界语语法》

《朝华午拾：我的世界语国》

《朝华午拾 – 世界语之恋》

《朝华午拾：朋友遍天下》

《朝华午拾 – 欧洲之行》

《朝华午拾：与白衣天使擦肩而过》

硕士论文: 世界语到汉语和英语的自动翻译试验

立委硕士论文全文（世界语版）

《朝华午拾：shijie－师弟轶事（3）——疯狂世界语 》

灵感有如神授，巧夺岂止天工

立委世界语文章 (1987): 《中国报道：通天塔必将建成》

立委世界语论文（1986）: 《国际语到汉语和英语的自动翻译》

立委（1988）《世界科技：世界语到汉语和英语的自动翻译试验》

DLT项目背景介绍

《李白詹120：乔老爷老矣》

【关于机器翻译】

【语义计算：李白对话录系列】

【置顶：立委NLP博文一览】

《朝华午拾》总目录

【立委按】很久很久以前，我发表过一篇世界语语言学特点的论文，后应邀扩展为一个 chapter，这段经历我在博客有记录。记得只看到样本，密密麻麻都是老先生对我论文的校对，但未等到付印我就出国了。后来流浪世界，一直没有顾上追踪这篇论文的下落，直到博士毕业来美国加入创业公司。我在公司做了主管以后，想到在世界语圈子的 Paul，他当时是加拿大世界语协会主席，也是我的兄弟学校的语言学博士候选人。Paul 苦读多年终于要毕业了，我就把他招来做了我的手下。有一天我提到这篇论文的事儿，他主动说我可以到图书馆查询，看到底发表了没有。后来他果然找到了，复印给我当年我呕心沥血写就的长篇论文。这篇论文的底稿早就不存了，只剩下这篇复印件，我一直想把这篇论文重新数字化，但还没找到合适的世界语文字识别软件，可是要是一字字地敲进去又没有这个耐心。在这喧嚣的世界里，我们越来越浮躁，很难静下心来。现在加入了这个群组，左右都是同仁和老师，感觉给了我动力。近20页密密麻麻，我就一点一点植字，也算是重温旧梦吧。

Li,Ŭej (Wei) 1991. Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto. 

In Serta gratulatoria in honorem Juan Rgulo, Vol. IV. pp. 707-723. La Laguna: Universidad de La Laguna

1. Aglutineco de Esperanto

1.0.  Kiel sciate al ĉiuj, Esperanto estas grandparte tipa aglutina lingvo, kies morfemoj (finaĵoj, afiksoj kaj radikoj) havas siajn apartajn signifojn kaj povas aglutini unu sur alia por vortofarado.  Ni intencas portempe esplori sube ĉefe pri la aglutineco pri la finaĵoj, kvankam estas same studindaj la trajtoj por la aglutineco pri afiksoj (lige kun derivaĵfarado) kaj pri radikoj (lige kun kunmetaĵofarado).

[Klarigo] La termino finaĵo en tiu ĉi arktikolo specifikas je gramatika finaĵo.

1.1. Aglutineco pri Finaĵoj

Principe vortofinaĵoj estas nur uzataj por montri gramatikajn informojn: vortospecon, kazon, nombron, tenson, voĉon, modon kaj aliajn.

1.1.1.  Kiom da sendependaj finaĵmorfemoj estas en Esperanto?

La absoluta nombro multe limigitas, nur 17: -o, -a, -e, -n, -j, -i, -u, -as, -is, -os, -us, -ant-, -int-, -ont-, -at-, -it-, -ot-.  Tamen, estas admirinde, ke ili sufiĉe kompletas kaj proksimume esprimriĉas kiel en fleksiegaj lingvoj, dank' al sia aglutineco. 

1.1.2.  Baze de la 17 fundamentaj finaĵoj, po kiom da vortoj oni povas produkti el unu vortokorpo laŭregule?

La teoria respondo estas 112: 42 verboj, 28 substantivoj, 28 adjektivoj kaj 14 adverboj (Vd. APENDICON I).

1.1.3.  Kiuj estas la reguloj, laŭ kiuj la finaĵoj sinaglutinas?

1.1.3.1.   Ĉiu vorto havas nur unu vortospecon, nociaj vortoj ĉiam per siaj finaĵoj sinaspektas je siaj specoj ĉu kiel substantivo, aŭ adjectivo aŭ verbo aŭ adverbo; funkciaj vortoj, kiel prepozicio, originala adverbo, kaj aliaj, tamen, gajnas siajn specojn artefarite, kaj ili estas nombreblaj.  Tial, ne estas permesite, ke interaglutiniĝu la finaĵoj indikantaj specojn, -o, -a, -e, -i/-u/-as/-is/-os/-us, t. e. ne ekzistas la formoj kielsube:

** -as-o / ** -e-i

[KLARIGO] ** estas indiko por negramtikaĵo (ne-vorto aŭ ne-frazo) dum ?? por gramtikeproblemaĵo.

1.1.3.1.1.  Tio estas granda avantaĝo por la internacia lingvo, ke en Esperanto ne povas esti gramatikaj samformoj, kio sendube estas eksterordinare favora kondiĉo por rekoni (far ĉu homoj ĉu maŝinoj) la funkcion en frazo de la minimuma sintaksa unuo vorto.  La alta reguleco tipe enkorpiĝas ĉi tie, ĉu ne?

1.1.3.1.2.  Sekve kaj aliflanke, Esperanto sin karakterizas per laŭplaĉa transformado de vortospecoj, se nur la transformaĵo ne kontraŭas al logiko (kp. 1.1.5.1).  Ĉu tio ne estas okulfrapa sinmanifesto de alta fleksebleco de Esperanto? Ekzemble:

La flor-OJ flor-AS.
Li kan-AS italan popolan kant-ON.
Mi estas ĝoj-A.  Mi ĝoj-AS.
la propon-ITA propon-O

La sama laŭplaĉeco je specotransformo sintrovas ankaŭ en la antikva ĉina lingvo.  Tamen, treege bedaŭrinde, la transformo sin montras per neniaj videblaj morfologiaj formoj, kaj tio povrekoniĝas nur laŭ kunteksta sintaksa aŭ/kaj logika analizo.  Komparu:

1) 三人行，必有我师。(ĉine) Tri hom-OJ iras, (inter kiuj) nepre estus mia instruisto.
(vorto-al-vorte: tri hom? ir?, nepr? est? mi? instruist?).

其狼人立而嗥。(ĉine) La lupo hom-E staras kaj hurlas (t.e. kvazaŭ homo starus). 
(vorto-al-vorte: tiu? lup? hom? star? kaj hurl?).

2) 其物净且清。(ĉine) la aĵo pur-AS kaj klaras. 
(vorto-al-vorte: tiu? aĵ? pur? kaj klar?)

净其身，食其肉，乃去。(ĉine) Pur-IG-IS la korpon, manĝis la viandon, kaj eliris. 
(vorto-alvorte: pur? tiu? korp?, manĝ? tiu? viand?, kaj elir?)

1.1.3.2.  Ĉiuj specofinaĵoj bone sinaglutinas sur la 7 "interfinaĵoj" (kiuj neniam aperas je la fino de vortoj), t.e. la 6 participaj formoj indikantaj aspektojn (kontinuan, perfektan kaj malperfektan) kaj voĉojn (aktivan kaj pasivan), kaj 1 nulformo, kiu fakte indikas ĝeneralan aspekton (aŭ nulaspekton) kaj aktivan voĉon. Tamen, la participaj por si mem ne povas interaglutini unu sur la alia. 

1.1.3.3.  Aglutinaj Reguloj por Verbo

1.1.3.3.1.  Verbo finas nepre je unu el la subaj finaĵoj: -i/-u/-as/-is/-os/-us, kiuj tial certe aperas je vortofinoj kaj inter kiuj ne plu estas la eblo por aglutinado, t.e. la formoj kun -i, -u aŭ -us kiel finaĵo ne plu sinvarias je tenso-signifo, kaj -as/-is/-os nur povas enhavi la signifon de ĝenerala modo (aŭ nulmodo). 

1.1.3.3.2.  Esperantaj verboj ne sinvarias pro nombro aŭ kazo, verbofinaĵoj do ne aglutineblas al la finaĵoj -j kaj -n.  Tial en Esperanto ne ekzistas la kontrasto inter la subaj 2 formoj:

Mi skrib-as. / ** Ni skrib-j-as.  (aŭ: ** Ni skrib-as-j.) 

1.1.3.3.3.  La 6 verboformoj indikantaj tensojn (prezencan, preteritan kaj futuran) kaj modojn (infinitivan, kondicionalan kaj volitivan) kaj la 7 interfinaĵoj por aspektoj kaj voĉoj interaglutinas kun la rezulto de 6*7=42 verboformoj.

[PROBLEMO] Ĉu infinitivo vere estas ia modo aŭ ia sendependa vortospeco?

1.1.3.4.  Aglutinaj Reguloj por Substantivo kaj Adjektivo

1.1.3.4.1.  Substantivoj kaj adjektivoj fleksias je nombro (singularo per nulformo kaj pluralo per -j) kaj kazo (nominativo per nulformo kaj akuzativo per -n).  La 2 nombroj kaj 2 kazoj aglutinantaj sur la 7 interfinaĵoj fariĝas fine 2*2*7=28 formoj.  

1.1.3.4.2.  Jen la ordo inter ili:  (korpo)-interfinaĵo + speco + nombro + kazo, interkie korpo = prefikso(j) + radiko(j) + sufikso(j).  Ekzemple: stud-ant-o-j-n.  Nur radiko kaj speco nepre kunaperas, la aliaj morfemoj povas tute ne aperi.  La supra interordo establiĝas tre nature, kun fonetika kialo (kvankam morfologie la finaĵ-ordo estas pure arbitra, ĉar la ordo mem ne variigas iliajn grametikajn signifojn, kio tiurilate diferencas de la stato pri afiksoaglutinado!  Kp. 1.2.  Ordite kiel supre, la vokalo o aŭ a, la duonvokalo j kaj la nazala konsonanto n prononciĝus kaj aŭskultiĝus plej facile, eĉ en la okazo, ke la korpo hazardus kun vokalo je fino: 

sci-aj-n / ** sci-j-an

1.1.3.5.  Aglutinaj Reguloj por Adverbo

Ili multe similas al tiuj por substantivo kaj adjektivo, nur adverbo ne inkluzivas en si la gramatikan kategorion de nombro (por kazo, menciindas, ke la adverba akuzativo signife ne malgrande foras de la substantiva).  La formoj do rezultiĝas entute je 2*7=14.

1.1.3.6.  La aglutinaj reguloj pri finaĵoj bone fundamencas al la establado de la algoritmoj por fortranĉi finaĵojn kaj por ilin adicii, kiu estas la unua necesa etapo por maŝine kompreni kaj traduki Esperanton.  Dank' al la alta reguleco, inkluzive de iugrada rekursiveco, interna en la aglutinareguloj, estas ne malfacile elesplori tiajn algoritmojn kontentigajn (Vd. APENDICON 2).

1.1.4.  Ĉu la 17 fundamentaj finaĵoj ĉiuj semantike senmiksas?

1.1.4.1.  Bedaŭrinde, ne.  Tio klare evidentas en la algoritmo de APENDICO 2.

1.1.4.2.  Jen la senmiksaj finaĵoj: -o/-a/-e/-i/-n.  Estas klarigende, ke la tiel nomata semantike senmiksa finaĵo tute ne necese signifas, ke ĝi devu signife specifiki nure.  La Esperanta senmiksa finaĵo -n signife inkluzivas fakte de tri apartaj funkcioj sintaksaj aŭ logikaj (neniam kunekzistaj, kompreneble): objekto, direkto (kutime lige kun adverbo aŭ postprepozicia substantivo) kaj adjekto (ofte kun la substantivoj de tempo, distanco aŭ similaj).  Plurekzemple, en iuj lingvoj estas tri nombroj, singularo (1), duumo (2) kaj pluralo (pli ol 2), tamen la Esperanta pluralofinaĵo -j plivaste signifas, inkluzive de kaj 2 kaj pli ol 2.  

1.1.4.3.  En Esperanto ne estas elementaj finaĵoj por respekte indiki verbon, predikaton kaj la signifojn de tenso, voĉo, modo kaj aspekto.  La signifoj de aspekto kaj voĉo miksiĝas en la koncepto de participo.  Kaj tenso, modo ankaŭ sinmiksas kun verbo aŭ/kaj predikato.  Tiuj netravideblaj miksaĵoj, tamen, ne kaŭzas malfacilon por homa rekonado; anstataŭe, ili aspektas sufiĉe nature kaj favore, ĉefe ĉar la signifoj miksitaj kune estas tiuj, kiuj proksime interrilatas.  

[PLUVORTOJ]  Participo ne estas sendependa vortospeco, kiu povas aparteni al ajna el la 4 ĉefaj specoj kaj kies vera senco nur efikas je tio, ke ĝi, kiel la sufikso aŭ kvazaŭ interfinaĵo -ad-, donus al vorto la logike verban signifon.  

1.1.4.4.  Estas sufiĉe interese ke ankaŭ estas iugrada "travidebleco" eĉ en Esperantaj netravideblendaj miksaj finaĵoj.  El la formoj -as/-is/-os/-ant-/-int-/-ont-/-at-/-it-/-ot-, verŝajnas al ni, ke -a- signifus "presencon" aŭ "kontinuon", -i- "preteriton" aŭ "perfekton", -o- "futuron" aŭ "malperfekton", -s "predikaton" (escepte nur de la volitiva predikato -u), kaj -n- "aktivon", ktp.  Kvankam morfologie tiuj kvazaŭfinaĵoj ne povas sinsendependi kiel elementaj finaĵoj, tamen, tia "travidebleco" objetive multe helpas nin por memorado, kaj plue, oni ĉiam sentas la belecon je la paraleleco en la miksformoj  konsistantaj el ili.  

[PLUVORTOJ]  Kiel sintaksaj kategorioj, tenso kaj aspekto ja evidente diferencas unu de la alia, sed je praktika uzado ege malklariĝas la interlimo:

Verk-ONT-oj estas tiuj, kiuj verk-OS aŭ verk-ONT-AS.
Stud-ANT-oj estas tiuj, kiuj stud-AS (ne nepre stud-ANT-AS!).
Hav-ANT-e multon da mono, mi ĝojas.
= Ĉar mi hav-AS (neniel necese hav-ANT-AS) multon da mon, mi ĝojas.
Li jam vid-IS/vid-INT-AS la filmon.

Fakte, la 2 konceptoj ambaŭ rilatas al TEMPO en la objektiva mondo.  Tio eble ĝuste estas la kialo, pro kio Zamenhof, kiel lingva majstro, maldogmiste elektis la samvokalojn por la 2 objektive similaj konceptoj.  

1.1.4.5.  Tamen, guste ĉar en Esperanto ne estas elementaj finaĵoj por voĉoj, kies informoj sin montras nur en la 6 participoj, do formas la situacio, ke 1 pasivformo kontrastas al 2 aktivformoj kielsube:

-as / -antas  -->  -atas;    -as / estas -anta(j) --> estas -ata(j)
-is / -antis  -->  -atis;        -is / estis -anta(j) --> estis -ata(j)
-os / -antos  -->  -atos;    -os / estos -anta(j) --> estos -ata(j)

La esenco de ĝi estas, ke en Esperanto estas efektive 4 aspektoj: ĝeneralo (per nulformo), kontinuo, perfekto kaj malperfekto, kaj ekzistas 2 voĉoj: aktivo (per nulformo) kaj pasivo.  La 6 paralelaj participoj konsistas el nur 3 aspektoj kaj 2 voĉoj, dum la nulforma ĝenerala aspekto ne havas sian respondan pasivformon, rezultante, ke ĝi senrimede kunĝuas la kontinuan pasivaĵon!  Ni ne povas ne konfesi, ke kvankam -at- estas teorie formala kontrastaĵo al -ant-, tamen oni efektive emas rigardi -at- kiel la pasivan formon por ĝenerala aspektom, kiu pli often uziĝas ol la kontinua.  Tial, iuj proponas, ke oni uzu la aglutinan formon -ant-at- aŭ -at-ant- kiel la kunaĵon de kontinuo kaj pasivo, aŭ plue, tute sendependigu la 2 katekoriojn, sekve estus: -int-at- anstataŭ -it-, -ont-at- anstataŭ -ot-, ktp.  Tiaj travideblaj formoj eble ja efikas por maŝinoj, sed por ni homoj ili estas troaj kaj nenecesaj ŝarĝoj.  

1.1.4.6.  [Sumeto]  Ideala pure aglutina lingvo estas tia, ke ĉiu morfemo, almenaŭ ĉiu finaĵo, devas havi elementan aŭ simplan signifon, tiel, kompleksa signifo estas esprimata en la formo de morfemaglutinaĵo.  Tio ja estas la fundamenta diferenco inter aglutina lingvo kaj alia fleksitipa lingvo, kaj nur pro tio la vortoj fariĝus travideblaj, tute analizeblaj.  Kompreneble, finaĵoj estas tiuj morfemoj, kiujn oni plej facile aglutinigas tutpure.  Tamen, eĉ tiurilate, Esperanto ne sinmontras je 100% senmiksa aglutineco, kio povas, laŭ mi, klarigata fonetike: signife simpligi ĉiujn finaĵojn en elementojn certe kaŭzas la plimultigon de silaboj por vorto, kaj la aglutinaĵo sekve tro kompleksas por homa akcepteblo.  Plue, en Esperanto estas nur 5 vokaloj a/i/e/o/u, kiuj ĉiuj estas sufiĉe ŝarĝitaj jam!  Esperanto estis, estas kaj estos HOMA PRAKTIKUZA kaj sufiĉe NATURA lingvo (kvankam origine artefarita) anstataŭ maŝinlingvo.  (Vd. Sekcion 4.)    

1.1.5.  Ĉu la 112 formoj ĉiuj estas uzataj?

1.1.5.1.  Gramatike, jes. Praktike, estas nur unu limigo:  la ligaĵo de korpo kaj finaĵo devas esti logike komprenebla, t.e. semantike ligebla.  Ŝajnas al mi, ke tiuj konkretaj aĵo-radikoj kiel "tabl-" ne povas fariĝi en participformojn:  

?? tabl-ant-i  / tabl-ot-a / tabl-ant-a / tabl-int-o

Tiun limigon laŭas nature la uzantoj, kiuj verŝajne ne eblas esprimi iun informon eĉ ne kompreneblan al si mem!  

1.1.5.2.  Kvankam pragmatike la uzofteco por la 112 formoj multe varias unu de alia, tamen oni neniel povas diri, ke kiuj formoj estas neuzeblaj.  La efikeco kaj la komprenebleco de la ĉiuj 112 formoj estas same certaj.  La problemo, kiuj el ili estas prefere elektitaj por esprimado, decidiĝas de variaj faktoroj:  la lingva kutimo kaj origino de la parolanto, la stilo, la situacio, kiaj aŭskultantoj ĉeestas kaj kia efiko estas intencita, la poveco de la uzanto, ktp.  

Tamen, Esperanta Ŝpara Principo bezonas, ke oni plej ofte eble uzu malmultajn simplajn formojn.  Ekzemple: 

"Mi NUN stud-AS (aŭ: Mi ESTAS stud-ANTA)" anstataŭ "Mi stud-ANT-AS".
"Ili JAM ir_IS (aŭ: Ili ESTAS ir-INTAJ)" anstataŭ "Ili ir-INT-AS".
"veredir-E" anstataŭ "veredir-ANT-E" (kp. angle: truly speak-ING).

 Do, oni prefere uzas "la parol-O far_E de Zamenhof" anstataŭ "la parol-ADO far-ITA de Zamenhof", aŭ plue plisimpligus la vortogrupan prepozicion FARE DE en la novan prepozicion FAR: la parolo FAR Zamenhof (kp. "la parolo de Zamenhof", formon pli abstraktan).  

Ĉar en la homa pensado mem iugrade ekzistas necesinda nebuleco, kaj samtempe, ofte helpas ankaŭ la kunteksto kaj funkciaj vortoj inkluzive de la nura fleksia efektive funkcieca vorto EST- (helpe de ĝi, oni bone sinesprimas per analizaj formoj ĝenerale pli klaraj ol la sintezaj kompleksaj formoj, kiel jam montrite en la supraj ekzemploj.  Vd. ankaŭ 3.2.1), Ŝpara Principo de Esperanto ne malfacile laŭiĝas.  

1.1.5.3.  [SUMETO]  Nur 17 fundamentaj finaĵoj povas interaglutiniĝi fine en 112 efikaj finaĵoformojn!  Ĝi estas miraklo por vortofarado dank' al aglutineco.  Kaj, plue, tiel multaj formoj neniel fariĝas ŝarĝo sur homoj ĉu por esprimo aŭ por kompreno.  ĉu tio ne estas la plej bona pruvo por la Esperanta aglutina reguleco?  La esenco de aglutineco estas faket ne plu ol elekta permutado (el la anglo de rezulto) kaj kvazaŭrekursiveco (el la angulo de procezo, Vd. APENDICON 2), aŭ pli abstrakte, ia matematikeco, kiu plej multe eble enkondukiĝis en nian lingvon.  Ĝuste pro tio, Esperanta vortofarado estas tipa ekzemplo de la alta unuiĝo de reguleco kaj fleksebleco, kiuj estas en Esperanto interdependaj flankoj de la sama fenomeno.  

1.2.  Aglutineco pri Afisoj

Afiksoj ĉefe poras esprimi vortonuancojn.  La aglutino ofte limigatas de natura logiko aŭ semantika kunligebleco, kiu estas grandparte komuna al la tuta homaro, tial ne ekzistas, kaj ankaŭ necesas, perfortaj reguloj por la afiksordo, la uzantoj en komunikado nature interkompreniĝas tiurilate.  Funkcias ĉi tie la Esperanta Interproksima Principo, kiu bezonas la interrilatajn 2 elementojn kiel eble plej proksimaj por facila kaj klara komprenado.  Komparu la nuancon inter PLIMALBONIGI kaj MALPLIBONIGI:

bon-a --> mal-bona --> malbon-ig-i --> pli-malbonigi
bon-a --> bon-ig-i --> pli-bonigi --> mal-plibonigi (aŭ: bon-a --> malpli-bon-a --> malplibon-ig-i)

1.2.1.  Estas diferenco je abstrakteco de afiksoj.  La plej abstraktaj kaj ankaŭ plej ofte uzataj afiksoj kiel -et-/ -eg-/-aĉ-/mal-/ne- ĉie uzeblas kun kiu ajn radiko, kies logika speco (principe, ĉiu radiko kutime havas unu logikan specon, ĝuste kiel ĉiu vorto havas unu gramatikaspecon) estas ne antaŭkondiĉita, dum aliaj kiel -ul-/-ing-/el-/kun- multe konkretas.

1.2.2.  La povecon je prefiksa aglutino estas pli-malpli limigita, kompare kun tiu je la sufiksa, kaj fonetike ne kiele permesitas la kunprononco de la silaboj inter prefisoj aŭ inter prefiso kaj radiko (kielekzemple MALAPERI kaj MALANTAŬPORDO: mal-a-pe-ri / ** ma-la-pe-ri;  mal-an-taŭ-por-do / ** ma-lan-taŭ-por-do).  

1.2.3.  Multe pli flekseblas la aglutinado pri sufiksoj:

rid-i 
rid-et-i
ridet-em-a
ridetem-et-a
ridetemet-ul-o
ridetemetul-in-o
ridetemetulin-et-o
ridetemetulinet-aĉ-o
ridetemetulinetaĉ-et-o ...
(= la ete aĉa eta knabino, kiu ete emas rideti)

Ni trovu, ke la samafikso povas aperi plurfojoin en unu vorto nur laŭ la sence celita, tio estas tute malsama de finaĵo.  Teorie, la nombro de sufiksoj dum aglutinado semlimas, kvankam oni prefere uzas analizan formon anstataŭ tro kompleksan plursufiksan aglutinaĵon, limigite de la povo de homaj organoj.  

[PLUVORTOJ]  Estas en Esperanto 2 malaglutinecaj sufiksoj -ĉj-/-nj-, kiuj ŝanĝas la antaŭajn silabojn:  patro / patrino --> pa-ĉj-o / pa-nj-o.

1.3.  Aglutineco pri Radikoj

Radikaglutineco uziĝas por manifesti malsimplan koncepton, kaj la aglutina regulo tre simplas kaj naturas: aksa elemento ĉiam sekvu.  La laŭplaĉeco por kunmetaĵfarado kaj la aglutina regulo tre similas al la vortofarado en la ĉina lingvo (kaj ankaŭ la germana).  Ekzemplojn:

(Esperante : ĉine)

(1)  akvo-fonto:  水/源
(2)  varm-energio:  热/能
(3)  arbo-branĉo:  树/枝
(4)  surd-mut-ulo:  聋/哑/人
(5)  blank-hara:  白/发
(6)  nur-pieda:  光/脚
(7)  bon-kora:  好/心
(8)  fonto-lingvo:  源/语
(9)  celo-lingvo:  目标/语
(10)  naci-lingvo:  民族/语
(11)  internaci-lingvo:  国际/语

2. Fleksebleco De Esperanto

2.1  En Esperanto malklariĝas la limoj ...

2.1.1  Inter transitivo kaj netransitivo

Mi IRAS.
/ IRU vian propran voj-ON.

La tuta homaro PAROLOS nur unu lingv-ON.
/ Mi PAROLAS Esperant-E (en Esperanto / per Esperanto).

2.1.2  Inter objektoj rekta kaj nerekta :

informi ION al IU / informi IUN pri IO

2.1.3  Inter objekto kaj adjekto

Mi invitas vin vojaĝi kun mi PEKINON.

2.1.4  Inter radiko kaj afikso (eĉ finaĵo), sekve inter derivaĵo kaj kunmetaĵo, kiel ekzemple:

Kion vi UM-as nun? (angle: What the devil are you doing?)
sekret-ET-o / ET-a sekreto 
ANTAŬ-vidi / Sinjorinoj ANTAŬ-u
kred-IND-a / ne-IND-a / IND-igi / sen-IND-ulo
AĈ-ulo / FI-ulo
Mi neniam ŝatas lin, nek IS nek OS.

2.1.5. Inter sufikso kaj finaĵo

am-AT-o / am-AT-IN-o
kaj parol-e kaj skrib-e / kaj je parol-AD-o kaj je skrib-AD-o
(kp. angle:  both in speak-ING and in writ-ING)
instru-ANTO / instru-ISTO / instru-EMULO // ?? instru-ANO
(Ĉiu el tiuj vortoj estas tiu, kiu rilatas kun la ago instruado.)

2.1.6  Inter nocia vorto-radiko kaj funkcia vorto, t.e. funkciaj vortoj ankaŭ povas sekvati de finaĵoj eĉ afiksoj ĝuste kiel radikoj, se necese:

JES, mi JES-as vian opinion.
Li TRO ĝojas.  --> Li ĝojas TRO-e.
tie --> tie-aj homoj
nur --> la nur-a studento / nur-ul-o / nur-ul-in-o
per --> per-anto
tre --> tre-ege

2.1.7  Inter vortogrupo kaj grupovorto (kunmetaĵo), speciale prepozitivo kaj ĝiaj respondaj adverbo, adjektivo, verbo kaj eĉ substantivo:

laŭ mia opini-o / miaopini-e

sur la tabl-o / surtabl-e
sur la tabl-on / surtabl-en

la lingvo por homoj / porhom-a lingvo (porhomalingvo)
(sed ĉu "porhomlingva" = "porhom-lingva" aŭ "por-homlingva"?)

la reĝimo el la popolo, sub la popolo, inter la popolo, kaj por la popolo 
La reĝimo elpopol-U, subpopol-U, interpopol-U kaj porpopol-U.

Ĉio estu la popolo.  /  Ĉio porpopolu!

transformi specon laŭ via plaĉo / la laŭplaĉo en speca transformado

zorgi PRI (io) / PRI-zorgi (ion / PRI io)

maŝina tradukado / maŝintraduko

ponta lingvo kaj intera lingvo / pontolingvo kaj interlingvo

2.1.8   Inter predikato kaj predikata komplemento (predikativo):

Mi ESTAS studant-A. / Mi ESTAS ĝoj-A.

2.1.9.  Fine inter la konceptoj de aglutinado, kunmetado kaj derivado (Rf. Sekcion 1); inter la konceptoj de substantivo nombrebla kaj nenombrebla (ekz. konklud-o / konklud-oj), difinita kan nedifinita (sinmotrante je iugrada laŭplaĉo en la uzado de la artikolo LA), ktp. 

2.2.  En Esperanto kreiĝis la ĉiopova prepozicio JE.  Kiam oni esprimas sian penson, oni ofte sentas, ke ekzistas iagrada nubula determina rilato inter konceptoj, sed ne povas diri klare kaj ne bezonas klare montri ilian semantikan rilaton.  Por adapti la lingvon al tia nebuleco de homa pensado, Zamenhof, same kiel li elpensis la sufikson -UM-, genie kreis la prepozicion JE (kiu eble estas la dua plej grava analizaĵo en Esperanto.  La unua estas la vorto EST-, Vd. 3.2.)  Oni povas esprimi tian nebulan rilaton ankaŭ per fleksiaj formoj (sintezaĵoj), kiel akuzativo aŭ adverbo.  

2.3.  En Esperanto estas mirinda unueco en la uzado de kazo kaj vortospeco, kio estas ĝia treege elstara lingvistika trajto.  La vortospeco kaj kazo estas ambaŭ dinamikaj sintaksaj karakteroj, kiuj sinmontras nur dum la konstruado de frazo.  Tial, ili same povas esprimi abstraktajn semantikaj rilatojn, kvankam diferencajn, kaj efektive kompletigas unu la alian.  (Diferencante de la analizforma prepozitivo, kiu en Esperanto estas uzata ĝenerale por esprimi kompare koncretan kaj determinan semantikan rilaton, escepte de la prepozicio JE.  Porplue, vd. 3.2.2.)  Ni komparu jenajn frazojn:

Mi skribas plum-E.  /                                                       (ruse)

Kiel supre jam menciite (vd. 1.1), bazaj finaĵformoj en Esperanto, kvankam nemultaj, estas sufiĉe kompletaj kaj esprimriĉaj.  Ni nun citu kazon kiel pluan ekzemplon.  Esperanto havas nur du kazojn, t.e. nominativon, aŭ alivorte neakuzativon (per nulformo), kaj akuzativon (kun la finaĵo "-N").  Kun la kazoj kaj vortospecoj, kaj analiza formo prepozitivo (se necese), Esperanto estas tiel esprimriĉa kiel aliaj fleksiegaj lingvoj.  La rusa estas unu el la lingvoj kurante plej fleksiriĉaj, kun 6 kazoj.  Estas ne malinspirante kaj ne malinterese kompari la rusan lingvon kun Esperanto tiurilate.  Proksimumedire, la unua kazo de la rusa respondas al nominativo de Esperanto, la dua kazo al adjektivo (kun la finaĵo "-A"), la kvara al akuzativo (kun la finaĵo "-[OJ]N"), kaj la kvina al adverbo (kun la finaĵo "-E").  Nur la tria kazo ne havas sian respondan fleksian formon en la internacia lingvo kaj estas ansataŭata ĝenerale de la prepozicio "AL".  La sesa kazo per si mem ne esprimas difinitan semantikan rilaton kaj funkcias nur kune kun la prepozicioj kiel "O", "HA", "B".  Estas interese, ke en Esperanto prepozicioj povas esti sekvataj kaj de nominativo kaj de akuzativo, montrante nedirekton kaj directon respektive.  Kompare kun la simila uzo en la rusa lingvo, Esperanto estas multe pli simpla kaj perfekta. (Vd. APENDICON 3.)   

2.4.  En Esperanto estas sufiĉe libera vortordo

2.4.1  

(1) Mi amas vin; 
(2) Mi vin amas; 
(3) Vin mi amas; 
(4) Vin amas mi; 
(5) Amas mi vin; 
(6) Amas vin mi.
(ĉiuj permutaĵoj de tri elementojn)

2.4.2  

(1) la homoj studantaj matematikon

(2) la homoj matematikon studantaj

(3) la studantaj matematikon homoj
(Sed: ?? Mi ŝatas la studant-AN matematik-ON hom-ON.)

(4) ?? la matematikon studantaj homoj
(plibone: la matematikon-studantaj (matematik-studantaj) homoj

2.4.3 

(1) la propono proponita de mi

(2) la propono de me proponita

(3) la de mi proponita propono 

(4) la proponita de me propono

(5) la proponita propono de mi

(6) ?? la de mi propono proponita

Ĉi tie ni vidas, ke la malibereco sinmontras nur je la ordo inter artikolo aŭ prepozicio kaj ĝia ĉiam sekvanta rilata subsvantivo, tial, en la ĵuscititaj frazoj estas fakte 3 ordo-varieblaj elementoj: la (...) propono; de mi; proponita, kies permutado nombriĝas je 6.

2.4.4  Esperanto eĉ permesas tian uzadon:

Nun de loko flugu ĝi al loko.  (Kp. Nun ĝi flugu de loko al loko.)

Ne al glavo sangonsoifanta, Ĝi la hom-AN tiras famili-ON.  (Ĝi tiras la homan familion ne al glavo sangonsoianta.)

Certe, en la supraj du ekzemploj, multe helpas la poetika licenco, kiu povas, tamen, tiel libere kaj efike funkcii je vortordo nur kondiĉe, ke ĝi estu en iu treege milda lingvo kiel Esperanto kaj samtempe ke ĝi tute ne kontraŭu al la fundamenta gramatiko de la lingvo.

2.5.  La konjugacia sistemo de Esperanto (kvankam kun, tamen, la difekto supremenciita en 1.1.4.5.) kaj la tabelo de korelativaj vortoj de Esperanto estas mirindaj kreaĵoj.  Per la nura help-verbo EST- (kiu estas la plej grava analizaĵo en Esperanto!  Vd. 3.2.), oni povas bone esprimi analizforme diversajn kompleksajn tensojn kaj voĉojn.  (Sen la help-verbo, dank' al la aglutineco de gramatikaj finaĵoj, oni ankaŭ egale pove ilin esprimas sintezforme.)  La tabelo de korelativaj vortoj estas eksterordinare riĉa kaj konciza por esprimi semantikajn rilatojn.  Ĝi estas tiel perfekta, logika kaj bela, ke ĉiuj esperantistoj spertas ĝian belecon, same kiel kemiistoj la belecon de la Mendeleeva tabelo de kemiaj elementoj.

2.6.  En Esperanto almenaŭ ĉiuj prepozicioj estas samtempe prefiksoj.  Do sekvas nature la granda fleksebleco je esprimado (vd. 2.1.7.). 

3.  ANALIZAJ KAJ SINTEZAJ FORMOJ

3.1. Alia elstara lingvistika trajto de Esperanto estas, ke ĝi havas la esencojn de kaj analiza lingvo kaj de sinteza lingvo, sufiĉe riĉante je kaj funkciaj vortoj kaj fleksiaĵoj.  Oni povas sin esprimi semantike aŭ per analiza formo (helpe de funkciaj fortoj) aŭ per sinteza formo (helpe de fleksioj). La du formoj, kompreneble, ne tute identiĝas. Ili sin montras diversastile. Pro tio, Esperanto estas elastega kaj esprimriĉa. Kiel celolingvo, ĝi povas plej bone imiti la lingvajn karakterizaĵojn de originala verko, ĉu la mildan slavan stilon kun libera vortordo, ĉu la stilon de fleksimankaj lingvoj, kiel la ĉina kaj angla. Sube estas kelkaj ekzemploj de ĉiea kaj ĉiutavola kunekzistado de analizaj kan sintezaj formoj en Esperanto:

Analizaj Formoj / Sintezaj Formoj

1. Tenso:

Mi ESTAS srib-ANTA. / Mi skrib-AS. Mi skrib-ANTAS.

2. Voĉo:

Ĝi ESTAS limig-ITA. / Ĝi limig-ITAS.  Ĝi lim-IĜAS.  Ĝi SIN-limig-AS

3. Senco:

Tio estas MALGRANDA (ETA) sekreto. / Tio estas sekret-ETO.

4. Preposicioj kaj la kazo akuzativo aŭ vortospecoj -E aŭ -A:

Li parolas EN (PER) Esperanto. / Li parolas Esperant-E (EsperantON).

la libroj DE mi / mi-AJ libroj

Ŝi parolis POR (JE) 30 minutoj. / Ŝi parolis 30 minut-OJN.

LAŬ mia opinio / miaopini-E

ridi JE iu / ridi iu-N

EN (JE) fakto / fakt-E

inkluzive DE 2 poemoj / inkluzive 2 poemoj-N (adverbo sekvata de akuzativo!)

vidi mult-E DA homoj (mult-ON DA homoj) / vidi mult-AJN hom-OJN

5. Prepozicio kaj vorto:

finiĝi tie, KIE VI TROVAS BONA / finiĝi laŭ via BONTROVO; finiĝi LAŬBONTROVE

(Por aliaj ekzemploj vd. APENDICON 3 kaj 2.1.7.)

3.2. Plej Gravaj Analizaj Formoj: Vorto EST- kaj Prepozicio

3.2.1. Nura Helpa aŭ Liga Vorto EST-

3.2.1.1. Verŝajnas, ke ne estas nocia senco en la vorto EST-, kiu, el la punkto de sinteza lingvo, tute ne necesas:

Ili ESTOS skrib-ITAJ ĉe la jarfino. --> Ili skribi-ITOS ĉe la jarfino.

Ni ESTAS ĝoj-AJ ESTI ricev-INTAJ iliajn leterojn. --> Ni ĝoj-AS ricev-INTI iliajn leterojn.

Vi ESTAS vere bonkor-AJ (vi en pluralo). --> Vi vere bonkor-AS (nombro nur certita en kunteksto).

Li ESTAS profesor-O (laboradis kiel profesoro) en tiu universitato. --> Li profesor-IS (profesor-ADIS) en tiu universitato.

Tamen, ankoraŭ estas problemoj:

Ĝi ESTAS tablo. / ?? Ĝi tabl-AS.
Ĝi ESTAS biciklo. / ** Ĝi bickl-AS.
Kp. Li bicikl-AS. = Li ESTAS bicikl-ANTA. = Li bicikl-ANTAS.

ESTAS 3 homoj en la ĉambro. / ?? 3 homas en la ĉambro.

3.2.1.2. Kun la vorto EST-, kvankam nur unu, Esperanto treege riĉiĝas je esprimado per analiza rimedo! Alie, la lingvo havus tute alian aspekton, kiu tro konpaktus kaj malmildus, kaj kiu plejeble malakceptitus de homoj el la analizalingva tipo.

3.2.2. Prepozicio

3.2.2.1. Estas kutime akceptite en la lingvistika rondo, ke prepozitivo (aŭ prepozicia sintagmo = prepozicio + substantiva komplemento) estas esence ankaŭ ia kazo, kun la nura malsamo, ke prepozicio ĝenerale pli knokretas ol kazo. Fakte, prepozicioj mem enhavas variajn gradojn de konkreteco inter si, kiel ekzemple, komparu:

instituto JE lingvistiko --> instituto DE lingvistiko --> instituto PRI lingvistiko (plikonkretiĝas unu ol alia)

Estas kelkaj sufiĉe abstraktaj prepozicioj, kiuj efektive funkcias ĝuste kiel kazoj en iuj aliaj lingvoj, kiel JE/DE/AL/PRI/PER (vd. APENDICON 3). (Notu, ke la semantikoj de kazoj ankaŭ varias je abstrakteco.)

3.2.2.2. Kiel jam iom menciite en 2.3., adverbo (kun finaĵo -E) estas ankaŭ iu semantike abstrakta kazo. Sed, adverbo en Esperanto anaŭ povas indiki tiel konkretajn rilatojn kiel ajna prepozicio! Nur kondiĉas, ke la vortocorpo deriviĝas de radiko kaj prepozicioprefikso. Kp:

LAŬ (la) regulo(j) --> LAŬ-regul-E (kp. la pli abstraktan vorton: regul-E)

Estas multaj tiaj ekzemploj (vd. 2.1.7.). Fakte, oni povas libere intertransformi prepozitivon kaj ĝian respondan adverbon (kun la ofteapera artikolo LA ellasita).

3.2.2.3. Ĉar almenaŭ ĉiuj prepozicioj samtempe ankaŭ povas funkcii kiel prefiksoj (la ĉefa parto en la Esperanta prefiksaro!), la tiel nomata "grava ANALIZA formo" prepozicio vere estas egale unu el la plej gravaj SINTEZAJ formoj!

3.3. [SUMEO] En Esperanto ĉie kaj ĉiutavole videblas la kunekzitado de analiza kaj sinteza formoj, per kiu Esperanto sin diferencas de naciaj lingvoj. Kvankam ne ekzistas pura sinteza lingvo sen ajna analiza formo, nek pura analiza lingvo sen ajna sinteza formo, tamen ĉia nacia lingvo havas nur unu formon kiel la ĉefan: aŭ la analizan aŭ la sintezan, kaj almenaŭ ĉiu estas tia, ke la du formoj ne ekzistas samokaze.

4. TRAVIDEVLECO DE ESPERANTO

4.0.  Estas naturo de Esperanto, ke sufiĉe travideblas Esperantaj formoj (ĉu analizaj aŭ sintezaj, tamen, la analizaj formoj ŝajne ĝuas pli da travidebleco ol la sintezaj), kio estas certe unu el la plej elstaraj avantaĝoj kaj la ĉefa kialo por la facileco en la lernado de Esperanto, ĉar ono povas uzi malmultajn formojn (elementojn) por esprimi senlimajn informojn, aŭ analizi la akceptitajn formojn en elementojn por komprenado.

4.1. Ĉu Esperanto estas perfekte travidebla?

Ne. Kaj neniam povos. Kaj ankaŭ neniam necesos - almenaŭ por homa lingvo.

La antaŭkondiĉo por tutetravidebleco estas, ke ĉiu koncepto povus esti analizata en nombreblajn semantikajn atomojn aŭ semantikemojn (ĉu tio ja eblas? Referencu la progreson en la rondo de artefarita intelekto), kaj plue, ke la semantikemoj, kiam ili interkunligas, devus esti kompleksece homtolereblaj - tio certe ne povas ĉiam kontentiĝi, speciale por scienca fakotermino, kiu estas kutime tiel enhavo-riĉa kaj signifo-ekzakta, ke ĝia difino bone fariĝus iu plena disertacio. Tial, tia koncepto nur povas fiksiĝi en homan cerbon per iu fonetika formo, kies surfaca respondaĵo estas ne alia ol maltravidebla vorto! Aliflanke, plejmulte da scienca terminaro ĝuas internaciecon, do ŝajnas ne saĝe ĝin Esperantecigi eĉ eble, ekz., nombroscienco / matematiko, sed ĉu matematiko estas simple nombroscienco? (Vd. 4.4.)

4.2. Ĝuste kiel la kunekzistado de analizaj formoj kaj sintezaj, en Esperanto multokaze (sed alitavole, kompreneble), ankaŭ troviĝas la kunekzistado de la travideblaj kaj ne travideblaj formoj.

Pekino: Beijing
;ingvoscienco : lingvistiko
preskaŭ ne: apenaŭ
elektre kalkula maŝino: komputilo (aŭ: komputomaŝino): komputoro (aŭ: komputero).

Oni eĉ toleras tiajn tiel-nomatajn "ne-Esperantajn" vortojn kile "komputoro" kaj "komputero" en Esperanton!

4.3. Iuj plefote uzataj ĉiutagaj vortoj jam sinstabliĝas kiel travideblaj formoj, kio manifestas la fortan emon de Esperanto por Esperantecigi aliajn!

patrino: ?? matro
malbona: ?? bada
maldekstra: ?? lefta

Tamen, bonstila Esperanto neniam ekstremigasiun ajn rimedon, eĉ plej efikan kaj facilan:

?? malkun: sen
?? malmorgaŭ: hieraŭ (aŭ ?? malhieraŭ: morgaŭ)

4.4. Dilemo de Esperanto

4.4.1. Esperanto kiel internacia lingvo, celas la facilan komunikadon por la tuta homaro. Tamen, en la lingvopraktikado aperas la kontraŭo inter travidebleco (la lingva naturo de Esperanto) kaj internacieco (laa celo de Esperanto), kiu plej evidente sinmontras je la konstruado de terminoj. Rezulte, la vortaro de Esperanto estas multe pli vasta ol on atendis.

4.4.2. Esperanto kiel efika ilo por komunikado devas esiti, kaj efektive ja estas, sufiĉe kompakta, do venas la kontraŭo inter travidebleco kaj kompakteco. Fakte ju pli travideblas, des pli malkompaktas.

4.4.3. Kaj fine ankaŭ estas la kontraŭo inter travidebleco (sekve lernofacileco kun malmulte da elspezo de memoro kaj energio) kaj inkluziveco. Esperanto kiel scienca kaj portuthomara lngvo inkluzivus morfologie kaj sintakse ĉiujn efikajn lingvajn rimedojn, kio bezonas la kunekzistadon de variaj formoj, inkluzive de la maltravideblaj.

5. SUMO

5.1. La supre diritaj montras, ke ĝueste male al tio, kion oni subjektive dedukts, Esperanto estas treege fleksebla lingvo kun variaj esprimmanieroj, kiuj povas sin reciproke kompletiĝi kaj intertransformi, kaj la granda fleksebleco de la lingvo ĝuste konformas al la nebuleco de la homa pensado. Ĝi donas al homoj grandan liberecon je esprimado kaj la plej bonajn kondiĉojn por plene montri ilian lingvan kompetentecon. Aliflanke, ĝi ankaŭ enhavas tiel grandan tolerecon, ke eĉ komencantoj aŭ lingvo-nesaĝuloj povas facile kaj simple sinesprimi kompreneblige. Ĉi tio estas kampo konvena por ĉiuj, ĉu genioj ĉu malsaĝuloj. Tamen tia fleksebleco ne influas la rigoran neŝanĝeblecon de la fundamenta gramatiko de Esperanto. Ĉi tie la libereco kaj rigoreco ekzistas harmonie. En Esperanto, ĉiuj estas kreantoj kaj ĉiuj povas ĝui la plezuron de tia kreado. Oni ne plu estas sklavoj de lingvaj kutimoj. La granda harmonio de la fleksebleco kaj reguleco de Esperanto estas vere mirakla kreaĵo lingvistika.

5.2. Ecaro de Esperanto - Ŝlosilovortoj:

porhomeco / natureco / scienceco / reguleco / inkluziveco / toler(ebl)eco (elasteco) / aglutineco / matematikeco (kvazaŭrekursiveco) / logikeco / travidebleco (analizebleco) / fleksebleco

5.2.1. Proksimume ni havus: Fleeksebleco <-- aglutineco (sekve travidebleco) kaj inkluziveco de variaj formoj (ĉu analiza ĉu sinteza; ĉu travidebla ĉu netravidebla); Reguleco kan scienceco <-- matematikeco kaj logikeco.

5.2.2. El la punkto de toler(ebl)eco kaj la praktika informokomunikado, almenaŭ ĉiuj supraj ekzemploj kun ?? je la antaŭo estas tolereblaj, minimume kompreneblaj. Kompare kun naciaj lingvoj, tia tolereco estas multe pli elstara.

5.3. [KONKLUDO] La eksterordinara sukceso de Esperanto grandega miraklo en la historio de homaj lingvoj. Ĝi estas la venko de homa racio, la venko de lingvistiko! Estas nepovtroe laŭdite kaj fiere hurainde, ke en la inta lingva kampo, kie "ekutimo estas Dio", fositas sulko por INTERNACIA LINGVO kiel contrasto al nacia lingvaro!

APENDICO 1

Ni citu kiel ekzemplon la radikon STUD- en formo de verboj kaj adjec=ktivoj, kan komparu ĝin kun la angla vorty STUDY.

Gramatikformoj por Radiko STUD- [angle: STUDY]

1. 42 verboj:

stud-I [to study]
stud-U [(let...) study]
stud-US [would (should) study / stud-IED / would have stud-IED / ...]
stud-AS [study 9stud-IES)]
stud-IS [stud-IED]
stud_OS [will (shall) study]
stud-ANT-I [to be study-ING]
stud-ANT-U [?? (let...) be study-ING]
stud-ANT-US [would be study-ING / ...]
stud-ANT-AS [is (am, are) study-ING]
stud-ANT-IS [was (were) study-ING]
stud-ANT-OS [will (shall) be study-ING]
stud-INT-I [to have stud-IED]
stud-INT-U [?? (let...) have stud-IED]
stud-INT-US [had (would have) stud_IED]
stud_INT-AS [have (has) stud-IED]
stud-INT-IS [had stud-IED]
stud-INT-OS [will (shall) have stud-IED]
stud-ONT-I [?? to be to study]
stud-ONT-U [?? (let...P be to study]
stud-ONT-US [?? should (would) (be to) study]
stud-ONT-AS [am (is, are) to study]
stud-ONT-IS [was (were) to study]
stud-ONT-OS [will (shall) be to study]
stud-AT-I [to be (being) stud-IED]
stud-AT-U [?? (let...) be (being) stud-IED]
stud-AT-US [would (should) be stud-IED]
stud-AT-AS [am (is, are) (being) stud-IED]
stud-AT-IS [was (were) (being) stud-IED]
stud-AT-OS [will (shall) be (being) stud-IED]
stud-IT-I [to have been stud-IED]
stud-IT-U [?? (let...) have been stud-IED]
stud-IT-US [?? would (should) have been stud-IED / ...]
stud-IT-AS [have (has) been stud-IED]
stud-IT-IS [had been stud-IED]
stud-IT-OS [will (shall) have been stud-IED]
stud-OT-I [to be stud-IED]
stud-OT-U [?? (let...) be stud-IED]
stud-OT-US [would (should be stud-IED]
stud-OT-AS [is (am, are) to be stud-IED]
stud-OT-IS [was (were) to be stud-IED]
stud-OT-OS [will (shall) (be to) be stud-IED]

(2)  28 adjektivoj

stud-A/stud-A-J/stud-A-N/stud-A-J-N [study]
stud-ANT-A/stud-ANT-A-J/stud-ANT-A-N/stud-ANT-A-J-N [study-ING]
stud-INT-A/stud-INT-A-J/stud-INT-A-N/stud-INT-A-J-N [having stud-IED]
stud-ONT-A/stud-ONT-A-J/stud-ONT-A-N/stud-ONT-A-J-N [to study]
stud-AT-A/stud-AT-A-J/stud-AT-A-N/stud-AT-A-J-N [(being) stud-IED]
stud-IT-A/stud-IT-A-J/stud-IT-A-N/stud-IT-A-J-N [(having been) stud-IED]
stud-OT-A/stud-OT-A-J/stud-OT-A-N/stud-OT-A-J-N [to be stud-IED]

APENDICO 2

Algoritmo por Fortranĉi Finaĵojn de Esperanto

(1) Se la finaĵ estas -O, do konkludu "Substantivon / Nominativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (11).

(2) Konsultu la korpo-vortaron post fortranĉo de la finaĵo. Se sukcesas en konsulto al la vortaro, konkludu "Nulmodon/Aktivon", finiĝu la prilaborado; alie, iru al (3).

(3) Se la finaĵo estas -ANT, do konkludu "Participon / Aktivon / Kontinuon", iru al (9); alie, iru al (4).

(4) Se la finaĵo estas -INT, do konkludu "Participon / Aktivon / Perfekton", iru al (9); alie, iru al (5).

(5) Se la finaĵo estas -ONT, do konkludu "Participon / Aktivon / Malperfekton", iru al (9); alie, iru al (6).

(6) Se la finaĵo estas -AT, do konkludu "Participon / Pasivon / Kontinuon", iru al (9); alie, iru al (7).

(7) Se la finaĵo estas -IT, do konkludu "Participon / Pasivon / Perfekton", iru al (9); alie, iru al (8).

(8) Se la finaĵo estas -OT, do konkludu "Participon / Pasivon / Malperfekton", iru al (9); alie, iru al (10).

(9) Konsultu la korpo-vortaron post fortranĉo de la finaĵo. Se suksecas en konsulto al la vortaro, finiĝu la prilaborado; alie iru al (10)

(10) konkludu "Novavorton", finiĝu la prilaborado.

(11) Se la finaĵo estas -A, do konkludu "Adjektivon / Nominativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (12).

(12) Se la finaĵo estas -E, do konkludu "Adverbon / Nominativon", iru al (2); alie, iru al (13).

(13) Se la finaĵo estas -OJ, do konkludu "Substantivon / Nominativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (14).

(14) Se la finaĵo estas -AJ, do konkludu "Adjektivon / Nominativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (15).

(15) Se la finaĵo estas -ON, do konkludu "Substantivon / Akuzativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (16).

(16) Se la finaĵo estas -AN, do konkludu "Adjektivon / Akuzativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (17).

(17) Se la finaĵo estas -EN, do konkludu "Adverbon / Akuzativon", iru al (2); alie, iru al (18).

(18) Se la finaĵo estas -OJN, do konkludu "Substantivon / Akuzativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (19).

(19) Se la finaĵo estas -AJN, do konkludu "Adjektivon / Akuzativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (20).

(20) Se la finaĵo estas -AS, do konkludu "Verbon / Predikaton / Prezencon", iru al (2); alie, iru al (21).

(21) Se la finaĵo estas -IS, do konkludu "Verbon / Predikaton / Preteriton", iru al (2); alie, iru al (22).

(22) Se la finaĵo estas -OS, do konkludu "Verbon / Predikaton / Futuron", iru al (2); alie, iru al (23).

(23) Se la finaĵo estas -US, do konkludu "Verbon / Predikaton / Kondicionalon", iru al (2); alie, iru al (24).

(24) Se la finaĵo estas -U, do konkludu "Verbon / Predikaton / Volitivon", iru al (2); alie, iru al (25).

(25) Se la finaĵo estas -I, do konkludu "Verbon / Infinitivon", iru al (2); alie, iru al (26).

(26) La vorto ne havas finaĵon. Konsultu la vortaron pri funkciaj vortoj. Se sukcesas, konkludu "Funkcivorton"; alie, konkludu "Novavorton / Substantivon / Propranomon". Finiĝu la prilaborado.

[KLARIGO] La supra algoritmo jam proviĝas tre efika ĉe maŝino.


APENDICO 3

La Kontrasta Tabelo por Kaza Sistemo

【相关】

灵感有如神授，巧夺岂止天工

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（3/3）

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（2/3）

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（1/3）

《学外语的紧箍咒，兼谈世界语的前途》

《立委：一小时学会世界语语法》

《朝华午拾：我的世界语国》

《朝华午拾 – 世界语之恋》

《朝华午拾：朋友遍天下》

《朝华午拾 – 欧洲之行》

《朝华午拾：与白衣天使擦肩而过》

硕士论文: 世界语到汉语和英语的自动翻译试验

立委硕士论文全文（世界语版）

《朝华午拾：shijie－师弟轶事（3）——疯狂世界语 》

灵感有如神授，巧夺岂止天工

立委世界语文章 (1987): 《中国报道：通天塔必将建成》

立委世界语论文（1986）: 《国际语到汉语和英语的自动翻译》

立委（1988）《世界科技：世界语到汉语和英语的自动翻译试验》

DLT项目背景介绍

《李白詹120：乔老爷老矣》

【关于机器翻译】

【语义计算：李白对话录系列】

【置顶：立委NLP博文一览】

《朝华午拾》总目录

立委世界语论文：Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto（世运资料存档）

立委按：

这篇世界语论文是我一辈子的骄傲，当年文思泉涌一发不可收的情景仍然历历在目。作为一位世界语与语言学的新手，对这门语言的语言学特点的感悟和表达，能够受到誉满世界的语言学老前辈和世界语老编辑 Juan Regulo 的青睐和指点，既是我的幸运，也肯定了我的才能。20年后重读这篇洋洋洒洒一气呵成的论文，我仍能感受那文字的自由挥洒。原文影印如下，等有闲再电脑输入，既作为世界语运动的资料，同时也纪念早已逝去的风华岁月。

唉，人岁数大了，做好汉就难，总爱吹嘘当年之勇。找到一个吹嘘的题材，就可劲地自我陶醉吧。”灵感有如神授，巧夺岂止天工”，把大话说到天上去了，反正这篇冗长的世界语论文各位也看不懂，我爱怎么吹怎么吹。我的世界语朋友一般都很顾面子，我不担心穿帮，:=)。

不过，说实在的，那确是我一辈子创造力最旺盛精力最充沛的时期。伯乐识天马，天马欲行空，下笔似有神，灵感如泉涌。连续好几个周末，我都去社科院大楼加班到夜深，在电脑上奋笔疾书。论文总结了世界语有别于自然语言的极度灵活性的语言学根据，我就在成文的叙述中把这些特点发挥到极致。细心的读者也许可由此体会到青年立委的匠心和才情。

我在《朝华午拾: 一夜成为万元户》中记述过当时的情景：

研发世界语系统的第二个结果是，我发表在El Popola Chinio（中国报道）上的世界语语言学特点的粗浅论文引起了一个著名的西班牙教授 Juan Regulo 的注意。这位老先生是世界语界老前辈，在他的大学和城市威望极高，以他名字命名街道、广场等。正值他退休，学校决定给他出四大卷印制精美的专辑，表彰他的贡献。其中一卷是关于世界语学（Esperantologio）的论文专集，于是老先生邀请我在《中国报道》的论文（参见硕士论文的有关章节）基础上，扩展加工，单成一章。我文思泉涌，洋洋洒洒写了17页，有老先生来来回回多次校改修正，发表了我平生第一次的Book Chapter ” Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto”（发表时老先生已经过世，他的去世在国际世界语界引起很多纪念，老先生千古！）。

生造词
Posted by: 立委
Date: July 10, 2008 12:10PM

有很多生造词最终没有被语言共同体所接受，但是并不影响这些生造词在交流中的作用。生造词现象在自然语言中出现得少很多，而且一旦出现就常常受到老师或者同人的纠正。但是，世界语的灵活性使得人人都在生造，因此生造词对交际的正面功能加强了。这是个很有意思的现象。

在我发表在西班牙的世界语论文中，我不仅详细描述了这个现象，而且也现身说法，生造了很多词，差不多到了长袖善舞，随心所欲的程度。这篇论文经过世界语顶极元老，西班牙老教授的认真审阅，我的生造词多数得以保留。当年的那种创造快感，大概只有世界语者可以体会了：

世界语丰富的词缀和构词的黏合特性，从形式上给了语言使用者最大的弹性，只要在语境中 make sense, 使用世界语，几乎可以随心所欲，很能满足人 的创造欲：世界语的本性是鼓励“生造词”的。当然，在实际使用中，这种弹性更多表现在给人以造词的便利，而不是满足创造欲。如果我忘记了一个专门词汇，比如 komputero（电脑），临时生造一个 elektrona kalkulilo (电子运算工具：可以指计算器或电脑)，也不妨碍我的交流。每一个使用过世界语的，都体会过这种便利和创造的乐趣。

摘自《朝华午拾：世界语之恋》

立委世界语论文：Li, Uej (Wei) 1991. Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto. In Serta gratulatoria in honorem Juan Rgulo, Vol. IV. pp. 707-723. La Laguna: Universidad de La Laguna

【置顶：立委科学网博客NLP博文一览（定期更新版）】 

《朝华午拾》总目录

【立委按】老哥的记忆力比我强多了，很多小时候的事儿，我本来已经很模糊了。但那次比赛吃五香鸡蛋，因为后果严重，实在太难受了，印象蛮深，现在想来还后怕。其后一个多月见到食品就想吐，不知道当年怎么会那样逞能不要命。大批判上台演讲慷慨激昂（批林批孔，后来是批邓反击右倾翻案风），突然来了鼻涕的丑事，也是因为太露面也太难堪，记忆深刻。当年不懂五讲四美，也没有卫生纸的条件，几千人的台上众目睽睽难以遮蔽，也是无奈。看老哥写自己，虽然不乏谬赞，但也有暴露开裆裤年代的“小”来。更多的往事是好玩，好像在看电影蒙太奇，那些“阳光灿烂的日子”。一晃半个世纪了，我们天各一方，但牵挂的总是手足亲情。

我的弟弟叫立委，从小性格内向少语，天性宽仁敦厚，身体瘦弱多病。独往独来，与世无争。他性格柔中带刚，肤白个小，很有意志力，十分倔强执着，有不达目的誓不罢休的毅力和恒心。

他穿戴邋遢，不修边幅，小时常常流着鼻涕，跟在我的身后。下河捉鱼摸虾，田野捕捉蛐蛐，上树套取知了，农家偷瓜摘莲，他一样不拉下。像一个泡泡糖一样粘着我，甩都甩不掉。

一旦兴奋起来，他个性十分张扬，眉飞色舞，开怀大笑，毫无顾忌。

弟弟小我两岁，但跟我同班。

一九六六年九月，文革风起，我八岁，刚念小学二年级。父母是双职工，很忙。外婆因出身问题被赶回农村，家里没人带孩子。于是要我带着六岁弟弟和四岁妹妹一起上学。弟弟和我在一班，妹妹去了一年级，算是上学了。

没想到，他们俩虽是各自班级最小的学生，但很快就跟上了班级课程进度，并都成为学习尖子。到小学三年级，我当班长时，弟弟已成为班级学习委员了。

弟弟有股不服输的劲头。记得有一年，我俩去乡下舅舅家。正逢过年时节，大家都很放松，舅舅们款待我们远道回老家来过年，食品丰盛，有我们的最爱，五香茶叶蛋。弟弟突发奇想，硬要与我比赛，看谁吃得多。他用极夸张的方式挑战，说一定会赢我。我当然不服气，欣然应允。先是我俩各吃四个油炸饺子，然后我剥一个五香鸡蛋塞到嘴里，他也立即拿一个狼吞虎咽。当我拿第十个鸡蛋时，肚子撑得快受不了，他却毫无畏惧把第十个鸡蛋迅速塞进嘴里，满脸涨红，身体挺直。最后，在拿第十五个鸡蛋时，我实在无法吞咽了。看他那无比坚强、有点扭曲的脸，真受不了他那为达目的不要命的劲头。我缴械投降，称臣认输。结果是，我们两人那几天都胃胀呕吐，疼痛难捱。

小时候下河游泳也是如此，他总是独行侠一样顺河而下，不游三四里不上岸。这哪是我们下河玩水嬉闹的游法？他却不以为然。下河就是为了锻炼身体，增强体质，在水中嬉闹有什么意义？泡在水里失去了游泳的初衷。他就是那么自我，那么固执，那么有主见。

他干什么都很专注，尽可能做到圆满。

小学时，他自学绘画。每天临摹，忙得不亦乐乎。忘我、执着、有定力，一头扎进去就不分昼夜。无师自通，画得有模有样。于是我家墙上，就有了他绘制的各种姿态的领袖像。

初中时，他跟着广播电台，自学英语。每天摇头晃脑，念念有词，那劲头比古代赶考的秀才还迂腐呆萌。后来拿出几篇他自译的英文小说，展示他的成果。弟弟一直是班级第一名。在比拼学业的“修正主义教育路线回潮”那一年半时期（周荣鑫做教育部长时1970年代早期），风光一时。

高中时，大家都不学习，他却把老爸年轻时自学的微积分教材拿出来啃读。躲进的小楼成一统，不闻不问窗外事。到高中毕业时，他已学完了那本教材。

弟弟虽不喜夸夸其谈，但却是演讲高手，这点让我既惊诧佩服又有点不服气。当年学校各种批判会，都有我的身影。但我在主席台上唾沫星四贱，卖力演讲时，下面却是交头接耳，吵杂声不断，无人听讲。每当那不多的几次，我弟弟上台演讲，不论什么枯燥话题，下面都鸦雀无声。他那抑扬顿挫的演讲，丰富夸张的手势，极富有激情和韵味，超有气场。没想到吧，我们这些平时乱成一锅粥，整天批判师道尊严的中学生，竟被他的发言深深吸引。甚至在台上，鼻炎严重的他，有时突然停顿，旁若无人地当众擤鼻涕，也成一大特色。演讲一结束，总会得到雷鸣般的掌声。弱小的他一上主席台，立即生龙活虎，完全变了个人。

弟弟文笔比我好得多，从小如此。作文常常被老师选做范文供同学们学习。记得初中时候他写了一篇学农作文，叫《采茶》，被老师选寄到省报登载，轰动学校。写诗，写散文，写批判文章，他甚至开始创作小说。尤其是大批判文章，也被他写得妙趣横生。给我印象较深的是一篇《狼狗、刘邓》的大批判杂文。他的文字机巧，情感细腻，佳句频出，有冲击力。弟弟有当作家的天赋。

中学时，我也爱舞文弄墨，特点就两字，空洞。文章看上去慷慨激昂，但显得苍白。按现在话说，充满正能量，但缺乏人性情怀，没有什么文字的优美。能吹嘘的也就是在《新安微画报》上，刊出我一张大幅照片。那是记者为表彰我校批林批孔运动的成绩，按排我摆拍的，和我本人实际上没半毛钱关系。

弟弟弱小，却斗志昂扬，总有使不完的劲儿。我们这届作为安徽最后一批下放知青，很多人已失去激情，在生产队干活，大多是三天打鱼两天晒网。七七年三月我们同时下乡，他下放在山村，我下放在水乡，分隔两处，他还是暗地和我较劲着。我从三月到九月一直在田地里干活。没回家，不串门，哪怕酷暑劳累的双抢时节，我也没一天休息。他知道后，也不回家，咬着牙，病弱的身体硬挺着，一天都没息工。直到双抢结束，瘫倒在地，才回家休息了几天。他身体从小病弱，这么拚命干啥？后来知道，除了要强比拼，他在村里还“艳遇”三个小芳姐妹，至始至终陪同。男女搭配，干活不累哈。

估计全年级二百多下放知青，只有我们两个傻帽，还在搞社会主义劳动竞赛呢。

不过他给我留下最难忘的事，倒不是这些，而是一件小事。那是我俩小时睡在一张床上的情景。

每到冬天，寒风四漏的小屋里，我的脚都被冻得难以入睡。弟弟提出把我脚放到他胸前，贴着皮肤取暖。我不同意，怕他孱弱的身体，经不起冰冷的刺激。但他坚持，很勇敢很坚定。我只得退一步，说把脚放在隔着衣服的胸口。但他不干，非让我把脚直接贴在胸前。那寒冻的脚和温暖胸一接触，弟弟打了一颤抖，我赶紧缩腿，但弟弟用双手压住我的脚，不让我离开。很快我的脚暖和了，而他胸前一片冰凉。

自此，我们经常互为对方用胸捂脚，互持互助，度过那严寒的冬夜。

七七年十二月份，我俩一起参加文革后第一次高考。他选择考理工科，我选择考文科。他的志愿是中科大理论物理专业，我的目标是北大、复旦国际政治专业。当年他数、理、化、语都比我好，而我呢？历、地两门课比他好。全国各省地理特点，全世界各国首都和元首我基本倒背如流。那本以农民起义为主线的伪中国历史，更是刻在脑海里。安徽七七年高考，文科、理工科，数学、政治、语文三张卷子是完全一样的，区别仅在于最后一张卷子。理工科考物理化学卷，文科考地理历史卷。

因长辈的历史经验和亲身经历，我的选择遭父母强力反对，最后我只得弃文改考理工了。我们信心都很足，弟弟更是志在必得，还特地加试了英语（那年文理都不要求考英语，只有报英语专业人才必考）。

考语文时，只有一篇作文。进考场三十几分钟，弟弟就兴高采烈交卷了。监考老师还认为他考不下去，退考了。而实际上是，他认为考题太容易，不需花那么久时间，作文一挥而就。

狂妄吧，只考了半个钟点就出来了。结果他语文作文跑题，考了个超低分，这让他悔恨五年多。

他数理化考分都比我高，加试的英语笔试也九十多分，口试优。进清华的实力，毁在自大粗心上。文革后第一次高考，各省试卷不同，录取程序也欠规范。他考的是理工科，因为报考志愿过高，被压档。最后被一所初办师范找到档案，英语系招不到人，于是把理工加试英语压档的他纳入囊中。当年文科那份史地卷，考后我找来一看，不复习也可考八十五分以上。而为理化我天昏地暗复习几个月，仍然不及格。

阴错阳差，他学了文科，我学了理工科。

七八年二月，录取通知发放。当年我们一个年级四个班，七七年十二月份那次考试，只有三个考上大学本科，我家独占两个名额，轰动小县城。

不过，我们家却是低气压，没有丝毫兴奋欢庆的氛围。我从文科改考理科，能考上南京的重点大学，全家那是相当的满意。而我弟弟呢，父母、老师、同学、邻居都寄予厚望，指望山城出个状元。他的失败，让全家都高兴不起来。弟弟更是把自己关在房间，饭也不吃。父母担心弟弟接受不了这现实，那几天老守着他。估计丢面子是他悲愤的主要原因，虚荣心、好胜心极强的他，感到无脸见人。他内心实在不愿去地方师范念书，栽在他擅长的语文上，他心也不甘呀。语文，他平时比我好很多，现在分却比我低不少。于是决定八月再考，只差半年时间。

这一决定遭我父母竭力反对。插队在农村，生活异常艰苦，有这么个机会能跳出农村，父母不愿放弃。他们怕政策有变。学校虽不昨的，也是个本科，他们连哄带压，逼着他去学校报了到。

那年早春，一九七八年三月，我二十，他十八。

至此，我俩各奔东西，天各一方。

【相关】

《朝华午拾：永做毛主席的红小兵》

《朝华午拾: 与女民兵一道成长的日子》

《朝华午拾：我的考研经历》

《人生记忆：老爸－可怜天下父母心》

【朝华午拾 － 立委小传】

【朝华午拾集锦：立委流浪图】