【立委按】很久很久以前，我发表过一篇世界语语言学特点的论文，后应邀扩展为一个 chapter，这段经历我在博客有记录。记得只看到样本，密密麻麻都是老先生对我论文的校对，但未等到付印我就出国了。后来流浪世界，一直没有顾上追踪这篇论文的下落，直到博士毕业来美国加入创业公司。我在公司做了主管以后，想到在世界语圈子的 Paul，他当时是加拿大世界语协会主席，也是我的兄弟学校的语言学博士候选人。Paul 苦读多年终于要毕业了，我就把他招来做了我的手下。有一天我提到这篇论文的事儿，他主动说我可以到图书馆查询，看到底发表了没有。后来他果然找到了，复印给我当年我呕心沥血写就的长篇论文。这篇论文的底稿早就不存了，只剩下这篇复印件，我一直想把这篇论文重新数字化，但还没找到合适的世界语文字识别软件，可是要是一字字地敲进去又没有这个耐心。在这喧嚣的世界里，我们越来越浮躁，很难静下心来。现在加入了这个群组，左右都是同仁和老师，感觉给了我动力。近20页密密麻麻，我就一点一点植字，也算是重温旧梦吧。

Li,Ŭej (Wei) 1991. Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto. 

In Serta gratulatoria in honorem Juan Rgulo, Vol. IV. pp. 707-723. La Laguna: Universidad de La Laguna

1. Aglutineco de Esperanto

1.0.  Kiel sciate al ĉiuj, Esperanto estas grandparte tipa aglutina lingvo, kies morfemoj (finaĵoj, afiksoj kaj radikoj) havas siajn apartajn signifojn kaj povas aglutini unu sur alia por vortofarado.  Ni intencas portempe esplori sube ĉefe pri la aglutineco pri la finaĵoj, kvankam estas same studindaj la trajtoj por la aglutineco pri afiksoj (lige kun derivaĵfarado) kaj pri radikoj (lige kun kunmetaĵofarado).

[Klarigo] La termino finaĵo en tiu ĉi arktikolo specifikas je gramatika finaĵo.

1.1. Aglutineco pri Finaĵoj

Principe vortofinaĵoj estas nur uzataj por montri gramatikajn informojn: vortospecon, kazon, nombron, tenson, voĉon, modon kaj aliajn.

1.1.1.  Kiom da sendependaj finaĵmorfemoj estas en Esperanto?

La absoluta nombro multe limigitas, nur 17: -o, -a, -e, -n, -j, -i, -u, -as, -is, -os, -us, -ant-, -int-, -ont-, -at-, -it-, -ot-.  Tamen, estas admirinde, ke ili sufiĉe kompletas kaj proksimume esprimriĉas kiel en fleksiegaj lingvoj, dank' al sia aglutineco. 

1.1.2.  Baze de la 17 fundamentaj finaĵoj, po kiom da vortoj oni povas produkti el unu vortokorpo laŭregule?

La teoria respondo estas 112: 42 verboj, 28 substantivoj, 28 adjektivoj kaj 14 adverboj (Vd. APENDICON I).

1.1.3.  Kiuj estas la reguloj, laŭ kiuj la finaĵoj sinaglutinas?

1.1.3.1.   Ĉiu vorto havas nur unu vortospecon, nociaj vortoj ĉiam per siaj finaĵoj sinaspektas je siaj specoj ĉu kiel substantivo, aŭ adjectivo aŭ verbo aŭ adverbo; funkciaj vortoj, kiel prepozicio, originala adverbo, kaj aliaj, tamen, gajnas siajn specojn artefarite, kaj ili estas nombreblaj.  Tial, ne estas permesite, ke interaglutiniĝu la finaĵoj indikantaj specojn, -o, -a, -e, -i/-u/-as/-is/-os/-us, t. e. ne ekzistas la formoj kielsube:

** -as-o / ** -e-i

[KLARIGO] ** estas indiko por negramtikaĵo (ne-vorto aŭ ne-frazo) dum ?? por gramtikeproblemaĵo.

1.1.3.1.1.  Tio estas granda avantaĝo por la internacia lingvo, ke en Esperanto ne povas esti gramatikaj samformoj, kio sendube estas eksterordinare favora kondiĉo por rekoni (far ĉu homoj ĉu maŝinoj) la funkcion en frazo de la minimuma sintaksa unuo vorto.  La alta reguleco tipe enkorpiĝas ĉi tie, ĉu ne?

1.1.3.1.2.  Sekve kaj aliflanke, Esperanto sin karakterizas per laŭplaĉa transformado de vortospecoj, se nur la transformaĵo ne kontraŭas al logiko (kp. 1.1.5.1).  Ĉu tio ne estas okulfrapa sinmanifesto de alta fleksebleco de Esperanto? Ekzemble:

La flor-OJ flor-AS.
Li kan-AS italan popolan kant-ON.
Mi estas ĝoj-A.  Mi ĝoj-AS.
la propon-ITA propon-O

La sama laŭplaĉeco je specotransformo sintrovas ankaŭ en la antikva ĉina lingvo.  Tamen, treege bedaŭrinde, la transformo sin montras per neniaj videblaj morfologiaj formoj, kaj tio povrekoniĝas nur laŭ kunteksta sintaksa aŭ/kaj logika analizo.  Komparu:

1) 三人行，必有我师。(ĉine) Tri hom-OJ iras, (inter kiuj) nepre estus mia instruisto.
(vorto-al-vorte: tri hom? ir?, nepr? est? mi? instruist?).

其狼人立而嗥。(ĉine) La lupo hom-E staras kaj hurlas (t.e. kvazaŭ homo starus). 
(vorto-al-vorte: tiu? lup? hom? star? kaj hurl?).

2) 其物净且清。(ĉine) la aĵo pur-AS kaj klaras. 
(vorto-al-vorte: tiu? aĵ? pur? kaj klar?)

净其身，食其肉，乃去。(ĉine) Pur-IG-IS la korpon, manĝis la viandon, kaj eliris. 
(vorto-alvorte: pur? tiu? korp?, manĝ? tiu? viand?, kaj elir?)

1.1.3.2.  Ĉiuj specofinaĵoj bone sinaglutinas sur la 7 "interfinaĵoj" (kiuj neniam aperas je la fino de vortoj), t.e. la 6 participaj formoj indikantaj aspektojn (kontinuan, perfektan kaj malperfektan) kaj voĉojn (aktivan kaj pasivan), kaj 1 nulformo, kiu fakte indikas ĝeneralan aspekton (aŭ nulaspekton) kaj aktivan voĉon. Tamen, la participaj por si mem ne povas interaglutini unu sur la alia. 

1.1.3.3.  Aglutinaj Reguloj por Verbo

1.1.3.3.1.  Verbo finas nepre je unu el la subaj finaĵoj: -i/-u/-as/-is/-os/-us, kiuj tial certe aperas je vortofinoj kaj inter kiuj ne plu estas la eblo por aglutinado, t.e. la formoj kun -i, -u aŭ -us kiel finaĵo ne plu sinvarias je tenso-signifo, kaj -as/-is/-os nur povas enhavi la signifon de ĝenerala modo (aŭ nulmodo). 

1.1.3.3.2.  Esperantaj verboj ne sinvarias pro nombro aŭ kazo, verbofinaĵoj do ne aglutineblas al la finaĵoj -j kaj -n.  Tial en Esperanto ne ekzistas la kontrasto inter la subaj 2 formoj:

Mi skrib-as. / ** Ni skrib-j-as.  (aŭ: ** Ni skrib-as-j.) 

1.1.3.3.3.  La 6 verboformoj indikantaj tensojn (prezencan, preteritan kaj futuran) kaj modojn (infinitivan, kondicionalan kaj volitivan) kaj la 7 interfinaĵoj por aspektoj kaj voĉoj interaglutinas kun la rezulto de 6*7=42 verboformoj.

[PROBLEMO] Ĉu infinitivo vere estas ia modo aŭ ia sendependa vortospeco?

1.1.3.4.  Aglutinaj Reguloj por Substantivo kaj Adjektivo

1.1.3.4.1.  Substantivoj kaj adjektivoj fleksias je nombro (singularo per nulformo kaj pluralo per -j) kaj kazo (nominativo per nulformo kaj akuzativo per -n).  La 2 nombroj kaj 2 kazoj aglutinantaj sur la 7 interfinaĵoj fariĝas fine 2*2*7=28 formoj.  

1.1.3.4.2.  Jen la ordo inter ili:  (korpo)-interfinaĵo + speco + nombro + kazo, interkie korpo = prefikso(j) + radiko(j) + sufikso(j).  Ekzemple: stud-ant-o-j-n.  Nur radiko kaj speco nepre kunaperas, la aliaj morfemoj povas tute ne aperi.  La supra interordo establiĝas tre nature, kun fonetika kialo (kvankam morfologie la finaĵ-ordo estas pure arbitra, ĉar la ordo mem ne variigas iliajn grametikajn signifojn, kio tiurilate diferencas de la stato pri afiksoaglutinado!  Kp. 1.2.  Ordite kiel supre, la vokalo o aŭ a, la duonvokalo j kaj la nazala konsonanto n prononciĝus kaj aŭskultiĝus plej facile, eĉ en la okazo, ke la korpo hazardus kun vokalo je fino: 

sci-aj-n / ** sci-j-an

1.1.3.5.  Aglutinaj Reguloj por Adverbo

Ili multe similas al tiuj por substantivo kaj adjektivo, nur adverbo ne inkluzivas en si la gramatikan kategorion de nombro (por kazo, menciindas, ke la adverba akuzativo signife ne malgrande foras de la substantiva).  La formoj do rezultiĝas entute je 2*7=14.

1.1.3.6.  La aglutinaj reguloj pri finaĵoj bone fundamencas al la establado de la algoritmoj por fortranĉi finaĵojn kaj por ilin adicii, kiu estas la unua necesa etapo por maŝine kompreni kaj traduki Esperanton.  Dank' al la alta reguleco, inkluzive de iugrada rekursiveco, interna en la aglutinareguloj, estas ne malfacile elesplori tiajn algoritmojn kontentigajn (Vd. APENDICON 2).

1.1.4.  Ĉu la 17 fundamentaj finaĵoj ĉiuj semantike senmiksas?

1.1.4.1.  Bedaŭrinde, ne.  Tio klare evidentas en la algoritmo de APENDICO 2.

1.1.4.2.  Jen la senmiksaj finaĵoj: -o/-a/-e/-i/-n.  Estas klarigende, ke la tiel nomata semantike senmiksa finaĵo tute ne necese signifas, ke ĝi devu signife specifiki nure.  La Esperanta senmiksa finaĵo -n signife inkluzivas fakte de tri apartaj funkcioj sintaksaj aŭ logikaj (neniam kunekzistaj, kompreneble): objekto, direkto (kutime lige kun adverbo aŭ postprepozicia substantivo) kaj adjekto (ofte kun la substantivoj de tempo, distanco aŭ similaj).  Plurekzemple, en iuj lingvoj estas tri nombroj, singularo (1), duumo (2) kaj pluralo (pli ol 2), tamen la Esperanta pluralofinaĵo -j plivaste signifas, inkluzive de kaj 2 kaj pli ol 2.  

1.1.4.3.  En Esperanto ne estas elementaj finaĵoj por respekte indiki verbon, predikaton kaj la signifojn de tenso, voĉo, modo kaj aspekto.  La signifoj de aspekto kaj voĉo miksiĝas en la koncepto de participo.  Kaj tenso, modo ankaŭ sinmiksas kun verbo aŭ/kaj predikato.  Tiuj netravideblaj miksaĵoj, tamen, ne kaŭzas malfacilon por homa rekonado; anstataŭe, ili aspektas sufiĉe nature kaj favore, ĉefe ĉar la signifoj miksitaj kune estas tiuj, kiuj proksime interrilatas.  

[PLUVORTOJ]  Participo ne estas sendependa vortospeco, kiu povas aparteni al ajna el la 4 ĉefaj specoj kaj kies vera senco nur efikas je tio, ke ĝi, kiel la sufikso aŭ kvazaŭ interfinaĵo -ad-, donus al vorto la logike verban signifon.  

1.1.4.4.  Estas sufiĉe interese ke ankaŭ estas iugrada "travidebleco" eĉ en Esperantaj netravideblendaj miksaj finaĵoj.  El la formoj -as/-is/-os/-ant-/-int-/-ont-/-at-/-it-/-ot-, verŝajnas al ni, ke -a- signifus "presencon" aŭ "kontinuon", -i- "preteriton" aŭ "perfekton", -o- "futuron" aŭ "malperfekton", -s "predikaton" (escepte nur de la volitiva predikato -u), kaj -n- "aktivon", ktp.  Kvankam morfologie tiuj kvazaŭfinaĵoj ne povas sinsendependi kiel elementaj finaĵoj, tamen, tia "travidebleco" objetive multe helpas nin por memorado, kaj plue, oni ĉiam sentas la belecon je la paraleleco en la miksformoj  konsistantaj el ili.  

[PLUVORTOJ]  Kiel sintaksaj kategorioj, tenso kaj aspekto ja evidente diferencas unu de la alia, sed je praktika uzado ege malklariĝas la interlimo:

Verk-ONT-oj estas tiuj, kiuj verk-OS aŭ verk-ONT-AS.
Stud-ANT-oj estas tiuj, kiuj stud-AS (ne nepre stud-ANT-AS!).
Hav-ANT-e multon da mono, mi ĝojas.
= Ĉar mi hav-AS (neniel necese hav-ANT-AS) multon da mon, mi ĝojas.
Li jam vid-IS/vid-INT-AS la filmon.

Fakte, la 2 konceptoj ambaŭ rilatas al TEMPO en la objektiva mondo.  Tio eble ĝuste estas la kialo, pro kio Zamenhof, kiel lingva majstro, maldogmiste elektis la samvokalojn por la 2 objektive similaj konceptoj.  

1.1.4.5.  Tamen, guste ĉar en Esperanto ne estas elementaj finaĵoj por voĉoj, kies informoj sin montras nur en la 6 participoj, do formas la situacio, ke 1 pasivformo kontrastas al 2 aktivformoj kielsube:

-as / -antas  -->  -atas;    -as / estas -anta(j) --> estas -ata(j)
-is / -antis  -->  -atis;        -is / estis -anta(j) --> estis -ata(j)
-os / -antos  -->  -atos;    -os / estos -anta(j) --> estos -ata(j)

La esenco de ĝi estas, ke en Esperanto estas efektive 4 aspektoj: ĝeneralo (per nulformo), kontinuo, perfekto kaj malperfekto, kaj ekzistas 2 voĉoj: aktivo (per nulformo) kaj pasivo.  La 6 paralelaj participoj konsistas el nur 3 aspektoj kaj 2 voĉoj, dum la nulforma ĝenerala aspekto ne havas sian respondan pasivformon, rezultante, ke ĝi senrimede kunĝuas la kontinuan pasivaĵon!  Ni ne povas ne konfesi, ke kvankam -at- estas teorie formala kontrastaĵo al -ant-, tamen oni efektive emas rigardi -at- kiel la pasivan formon por ĝenerala aspektom, kiu pli often uziĝas ol la kontinua.  Tial, iuj proponas, ke oni uzu la aglutinan formon -ant-at- aŭ -at-ant- kiel la kunaĵon de kontinuo kaj pasivo, aŭ plue, tute sendependigu la 2 katekoriojn, sekve estus: -int-at- anstataŭ -it-, -ont-at- anstataŭ -ot-, ktp.  Tiaj travideblaj formoj eble ja efikas por maŝinoj, sed por ni homoj ili estas troaj kaj nenecesaj ŝarĝoj.  

1.1.4.6.  [Sumeto]  Ideala pure aglutina lingvo estas tia, ke ĉiu morfemo, almenaŭ ĉiu finaĵo, devas havi elementan aŭ simplan signifon, tiel, kompleksa signifo estas esprimata en la formo de morfemaglutinaĵo.  Tio ja estas la fundamenta diferenco inter aglutina lingvo kaj alia fleksitipa lingvo, kaj nur pro tio la vortoj fariĝus travideblaj, tute analizeblaj.  Kompreneble, finaĵoj estas tiuj morfemoj, kiujn oni plej facile aglutinigas tutpure.  Tamen, eĉ tiurilate, Esperanto ne sinmontras je 100% senmiksa aglutineco, kio povas, laŭ mi, klarigata fonetike: signife simpligi ĉiujn finaĵojn en elementojn certe kaŭzas la plimultigon de silaboj por vorto, kaj la aglutinaĵo sekve tro kompleksas por homa akcepteblo.  Plue, en Esperanto estas nur 5 vokaloj a/i/e/o/u, kiuj ĉiuj estas sufiĉe ŝarĝitaj jam!  Esperanto estis, estas kaj estos HOMA PRAKTIKUZA kaj sufiĉe NATURA lingvo (kvankam origine artefarita) anstataŭ maŝinlingvo.  (Vd. Sekcion 4.)    

1.1.5.  Ĉu la 112 formoj ĉiuj estas uzataj?

1.1.5.1.  Gramatike, jes. Praktike, estas nur unu limigo:  la ligaĵo de korpo kaj finaĵo devas esti logike komprenebla, t.e. semantike ligebla.  Ŝajnas al mi, ke tiuj konkretaj aĵo-radikoj kiel "tabl-" ne povas fariĝi en participformojn:  

?? tabl-ant-i  / tabl-ot-a / tabl-ant-a / tabl-int-o

Tiun limigon laŭas nature la uzantoj, kiuj verŝajne ne eblas esprimi iun informon eĉ ne kompreneblan al si mem!  

1.1.5.2.  Kvankam pragmatike la uzofteco por la 112 formoj multe varias unu de alia, tamen oni neniel povas diri, ke kiuj formoj estas neuzeblaj.  La efikeco kaj la komprenebleco de la ĉiuj 112 formoj estas same certaj.  La problemo, kiuj el ili estas prefere elektitaj por esprimado, decidiĝas de variaj faktoroj:  la lingva kutimo kaj origino de la parolanto, la stilo, la situacio, kiaj aŭskultantoj ĉeestas kaj kia efiko estas intencita, la poveco de la uzanto, ktp.  

Tamen, Esperanta Ŝpara Principo bezonas, ke oni plej ofte eble uzu malmultajn simplajn formojn.  Ekzemple: 

"Mi NUN stud-AS (aŭ: Mi ESTAS stud-ANTA)" anstataŭ "Mi stud-ANT-AS".
"Ili JAM ir_IS (aŭ: Ili ESTAS ir-INTAJ)" anstataŭ "Ili ir-INT-AS".
"veredir-E" anstataŭ "veredir-ANT-E" (kp. angle: truly speak-ING).

 Do, oni prefere uzas "la parol-O far_E de Zamenhof" anstataŭ "la parol-ADO far-ITA de Zamenhof", aŭ plue plisimpligus la vortogrupan prepozicion FARE DE en la novan prepozicion FAR: la parolo FAR Zamenhof (kp. "la parolo de Zamenhof", formon pli abstraktan).  

Ĉar en la homa pensado mem iugrade ekzistas necesinda nebuleco, kaj samtempe, ofte helpas ankaŭ la kunteksto kaj funkciaj vortoj inkluzive de la nura fleksia efektive funkcieca vorto EST- (helpe de ĝi, oni bone sinesprimas per analizaj formoj ĝenerale pli klaraj ol la sintezaj kompleksaj formoj, kiel jam montrite en la supraj ekzemploj.  Vd. ankaŭ 3.2.1), Ŝpara Principo de Esperanto ne malfacile laŭiĝas.  

1.1.5.3.  [SUMETO]  Nur 17 fundamentaj finaĵoj povas interaglutiniĝi fine en 112 efikaj finaĵoformojn!  Ĝi estas miraklo por vortofarado dank' al aglutineco.  Kaj, plue, tiel multaj formoj neniel fariĝas ŝarĝo sur homoj ĉu por esprimo aŭ por kompreno.  ĉu tio ne estas la plej bona pruvo por la Esperanta aglutina reguleco?  La esenco de aglutineco estas faket ne plu ol elekta permutado (el la anglo de rezulto) kaj kvazaŭrekursiveco (el la angulo de procezo, Vd. APENDICON 2), aŭ pli abstrakte, ia matematikeco, kiu plej multe eble enkondukiĝis en nian lingvon.  Ĝuste pro tio, Esperanta vortofarado estas tipa ekzemplo de la alta unuiĝo de reguleco kaj fleksebleco, kiuj estas en Esperanto interdependaj flankoj de la sama fenomeno.  

1.2.  Aglutineco pri Afisoj

Afiksoj ĉefe poras esprimi vortonuancojn.  La aglutino ofte limigatas de natura logiko aŭ semantika kunligebleco, kiu estas grandparte komuna al la tuta homaro, tial ne ekzistas, kaj ankaŭ necesas, perfortaj reguloj por la afiksordo, la uzantoj en komunikado nature interkompreniĝas tiurilate.  Funkcias ĉi tie la Esperanta Interproksima Principo, kiu bezonas la interrilatajn 2 elementojn kiel eble plej proksimaj por facila kaj klara komprenado.  Komparu la nuancon inter PLIMALBONIGI kaj MALPLIBONIGI:

bon-a --> mal-bona --> malbon-ig-i --> pli-malbonigi
bon-a --> bon-ig-i --> pli-bonigi --> mal-plibonigi (aŭ: bon-a --> malpli-bon-a --> malplibon-ig-i)

1.2.1.  Estas diferenco je abstrakteco de afiksoj.  La plej abstraktaj kaj ankaŭ plej ofte uzataj afiksoj kiel -et-/ -eg-/-aĉ-/mal-/ne- ĉie uzeblas kun kiu ajn radiko, kies logika speco (principe, ĉiu radiko kutime havas unu logikan specon, ĝuste kiel ĉiu vorto havas unu gramatikaspecon) estas ne antaŭkondiĉita, dum aliaj kiel -ul-/-ing-/el-/kun- multe konkretas.

1.2.2.  La povecon je prefiksa aglutino estas pli-malpli limigita, kompare kun tiu je la sufiksa, kaj fonetike ne kiele permesitas la kunprononco de la silaboj inter prefisoj aŭ inter prefiso kaj radiko (kielekzemple MALAPERI kaj MALANTAŬPORDO: mal-a-pe-ri / ** ma-la-pe-ri;  mal-an-taŭ-por-do / ** ma-lan-taŭ-por-do).  

1.2.3.  Multe pli flekseblas la aglutinado pri sufiksoj:

rid-i 
rid-et-i
ridet-em-a
ridetem-et-a
ridetemet-ul-o
ridetemetul-in-o
ridetemetulin-et-o
ridetemetulinet-aĉ-o
ridetemetulinetaĉ-et-o ...
(= la ete aĉa eta knabino, kiu ete emas rideti)

Ni trovu, ke la samafikso povas aperi plurfojoin en unu vorto nur laŭ la sence celita, tio estas tute malsama de finaĵo.  Teorie, la nombro de sufiksoj dum aglutinado semlimas, kvankam oni prefere uzas analizan formon anstataŭ tro kompleksan plursufiksan aglutinaĵon, limigite de la povo de homaj organoj.  

[PLUVORTOJ]  Estas en Esperanto 2 malaglutinecaj sufiksoj -ĉj-/-nj-, kiuj ŝanĝas la antaŭajn silabojn:  patro / patrino --> pa-ĉj-o / pa-nj-o.

1.3.  Aglutineco pri Radikoj

Radikaglutineco uziĝas por manifesti malsimplan koncepton, kaj la aglutina regulo tre simplas kaj naturas: aksa elemento ĉiam sekvu.  La laŭplaĉeco por kunmetaĵfarado kaj la aglutina regulo tre similas al la vortofarado en la ĉina lingvo (kaj ankaŭ la germana).  Ekzemplojn:

(Esperante : ĉine)

(1)  akvo-fonto:  水/源
(2)  varm-energio:  热/能
(3)  arbo-branĉo:  树/枝
(4)  surd-mut-ulo:  聋/哑/人
(5)  blank-hara:  白/发
(6)  nur-pieda:  光/脚
(7)  bon-kora:  好/心
(8)  fonto-lingvo:  源/语
(9)  celo-lingvo:  目标/语
(10)  naci-lingvo:  民族/语
(11)  internaci-lingvo:  国际/语

2. Fleksebleco De Esperanto

2.1  En Esperanto malklariĝas la limoj ...

2.1.1  Inter transitivo kaj netransitivo

Mi IRAS.
/ IRU vian propran voj-ON.

La tuta homaro PAROLOS nur unu lingv-ON.
/ Mi PAROLAS Esperant-E (en Esperanto / per Esperanto).

2.1.2  Inter objektoj rekta kaj nerekta :

informi ION al IU / informi IUN pri IO

2.1.3  Inter objekto kaj adjekto

Mi invitas vin vojaĝi kun mi PEKINON.

2.1.4  Inter radiko kaj afikso (eĉ finaĵo), sekve inter derivaĵo kaj kunmetaĵo, kiel ekzemple:

Kion vi UM-as nun? (angle: What the devil are you doing?)
sekret-ET-o / ET-a sekreto 
ANTAŬ-vidi / Sinjorinoj ANTAŬ-u
kred-IND-a / ne-IND-a / IND-igi / sen-IND-ulo
AĈ-ulo / FI-ulo
Mi neniam ŝatas lin, nek IS nek OS.

2.1.5. Inter sufikso kaj finaĵo

am-AT-o / am-AT-IN-o
kaj parol-e kaj skrib-e / kaj je parol-AD-o kaj je skrib-AD-o
(kp. angle:  both in speak-ING and in writ-ING)
instru-ANTO / instru-ISTO / instru-EMULO // ?? instru-ANO
(Ĉiu el tiuj vortoj estas tiu, kiu rilatas kun la ago instruado.)

2.1.6  Inter nocia vorto-radiko kaj funkcia vorto, t.e. funkciaj vortoj ankaŭ povas sekvati de finaĵoj eĉ afiksoj ĝuste kiel radikoj, se necese:

JES, mi JES-as vian opinion.
Li TRO ĝojas.  --> Li ĝojas TRO-e.
tie --> tie-aj homoj
nur --> la nur-a studento / nur-ul-o / nur-ul-in-o
per --> per-anto
tre --> tre-ege

2.1.7  Inter vortogrupo kaj grupovorto (kunmetaĵo), speciale prepozitivo kaj ĝiaj respondaj adverbo, adjektivo, verbo kaj eĉ substantivo:

laŭ mia opini-o / miaopini-e

sur la tabl-o / surtabl-e
sur la tabl-on / surtabl-en

la lingvo por homoj / porhom-a lingvo (porhomalingvo)
(sed ĉu "porhomlingva" = "porhom-lingva" aŭ "por-homlingva"?)

la reĝimo el la popolo, sub la popolo, inter la popolo, kaj por la popolo 
La reĝimo elpopol-U, subpopol-U, interpopol-U kaj porpopol-U.

Ĉio estu la popolo.  /  Ĉio porpopolu!

transformi specon laŭ via plaĉo / la laŭplaĉo en speca transformado

zorgi PRI (io) / PRI-zorgi (ion / PRI io)

maŝina tradukado / maŝintraduko

ponta lingvo kaj intera lingvo / pontolingvo kaj interlingvo

2.1.8   Inter predikato kaj predikata komplemento (predikativo):

Mi ESTAS studant-A. / Mi ESTAS ĝoj-A.

2.1.9.  Fine inter la konceptoj de aglutinado, kunmetado kaj derivado (Rf. Sekcion 1); inter la konceptoj de substantivo nombrebla kaj nenombrebla (ekz. konklud-o / konklud-oj), difinita kan nedifinita (sinmotrante je iugrada laŭplaĉo en la uzado de la artikolo LA), ktp. 

2.2.  En Esperanto kreiĝis la ĉiopova prepozicio JE.  Kiam oni esprimas sian penson, oni ofte sentas, ke ekzistas iagrada nubula determina rilato inter konceptoj, sed ne povas diri klare kaj ne bezonas klare montri ilian semantikan rilaton.  Por adapti la lingvon al tia nebuleco de homa pensado, Zamenhof, same kiel li elpensis la sufikson -UM-, genie kreis la prepozicion JE (kiu eble estas la dua plej grava analizaĵo en Esperanto.  La unua estas la vorto EST-, Vd. 3.2.)  Oni povas esprimi tian nebulan rilaton ankaŭ per fleksiaj formoj (sintezaĵoj), kiel akuzativo aŭ adverbo.  

2.3.  En Esperanto estas mirinda unueco en la uzado de kazo kaj vortospeco, kio estas ĝia treege elstara lingvistika trajto.  La vortospeco kaj kazo estas ambaŭ dinamikaj sintaksaj karakteroj, kiuj sinmontras nur dum la konstruado de frazo.  Tial, ili same povas esprimi abstraktajn semantikaj rilatojn, kvankam diferencajn, kaj efektive kompletigas unu la alian.  (Diferencante de la analizforma prepozitivo, kiu en Esperanto estas uzata ĝenerale por esprimi kompare koncretan kaj determinan semantikan rilaton, escepte de la prepozicio JE.  Porplue, vd. 3.2.2.)  Ni komparu jenajn frazojn:

Mi skribas plum-E.  /                                                       (ruse)

Kiel supre jam menciite (vd. 1.1), bazaj finaĵformoj en Esperanto, kvankam nemultaj, estas sufiĉe kompletaj kaj esprimriĉaj.  Ni nun citu kazon kiel pluan ekzemplon.  Esperanto havas nur du kazojn, t.e. nominativon, aŭ alivorte neakuzativon (per nulformo), kaj akuzativon (kun la finaĵo "-N").  Kun la kazoj kaj vortospecoj, kaj analiza formo prepozitivo (se necese), Esperanto estas tiel esprimriĉa kiel aliaj fleksiegaj lingvoj.  La rusa estas unu el la lingvoj kurante plej fleksiriĉaj, kun 6 kazoj.  Estas ne malinspirante kaj ne malinterese kompari la rusan lingvon kun Esperanto tiurilate.  Proksimumedire, la unua kazo de la rusa respondas al nominativo de Esperanto, la dua kazo al adjektivo (kun la finaĵo "-A"), la kvara al akuzativo (kun la finaĵo "-[OJ]N"), kaj la kvina al adverbo (kun la finaĵo "-E").  Nur la tria kazo ne havas sian respondan fleksian formon en la internacia lingvo kaj estas ansataŭata ĝenerale de la prepozicio "AL".  La sesa kazo per si mem ne esprimas difinitan semantikan rilaton kaj funkcias nur kune kun la prepozicioj kiel "O", "HA", "B".  Estas interese, ke en Esperanto prepozicioj povas esti sekvataj kaj de nominativo kaj de akuzativo, montrante nedirekton kaj directon respektive.  Kompare kun la simila uzo en la rusa lingvo, Esperanto estas multe pli simpla kaj perfekta. (Vd. APENDICON 3.)   

2.4.  En Esperanto estas sufiĉe libera vortordo

2.4.1  

(1) Mi amas vin; 
(2) Mi vin amas; 
(3) Vin mi amas; 
(4) Vin amas mi; 
(5) Amas mi vin; 
(6) Amas vin mi.
(ĉiuj permutaĵoj de tri elementojn)

2.4.2  

(1) la homoj studantaj matematikon

(2) la homoj matematikon studantaj

(3) la studantaj matematikon homoj
(Sed: ?? Mi ŝatas la studant-AN matematik-ON hom-ON.)

(4) ?? la matematikon studantaj homoj
(plibone: la matematikon-studantaj (matematik-studantaj) homoj

2.4.3 

(1) la propono proponita de mi

(2) la propono de me proponita

(3) la de mi proponita propono 

(4) la proponita de me propono

(5) la proponita propono de mi

(6) ?? la de mi propono proponita

Ĉi tie ni vidas, ke la malibereco sinmontras nur je la ordo inter artikolo aŭ prepozicio kaj ĝia ĉiam sekvanta rilata subsvantivo, tial, en la ĵuscititaj frazoj estas fakte 3 ordo-varieblaj elementoj: la (...) propono; de mi; proponita, kies permutado nombriĝas je 6.

2.4.4  Esperanto eĉ permesas tian uzadon:

Nun de loko flugu ĝi al loko.  (Kp. Nun ĝi flugu de loko al loko.)

Ne al glavo sangonsoifanta, Ĝi la hom-AN tiras famili-ON.  (Ĝi tiras la homan familion ne al glavo sangonsoianta.)

Certe, en la supraj du ekzemploj, multe helpas la poetika licenco, kiu povas, tamen, tiel libere kaj efike funkcii je vortordo nur kondiĉe, ke ĝi estu en iu treege milda lingvo kiel Esperanto kaj samtempe ke ĝi tute ne kontraŭu al la fundamenta gramatiko de la lingvo.

2.5.  La konjugacia sistemo de Esperanto (kvankam kun, tamen, la difekto supremenciita en 1.1.4.5.) kaj la tabelo de korelativaj vortoj de Esperanto estas mirindaj kreaĵoj.  Per la nura help-verbo EST- (kiu estas la plej grava analizaĵo en Esperanto!  Vd. 3.2.), oni povas bone esprimi analizforme diversajn kompleksajn tensojn kaj voĉojn.  (Sen la help-verbo, dank' al la aglutineco de gramatikaj finaĵoj, oni ankaŭ egale pove ilin esprimas sintezforme.)  La tabelo de korelativaj vortoj estas eksterordinare riĉa kaj konciza por esprimi semantikajn rilatojn.  Ĝi estas tiel perfekta, logika kaj bela, ke ĉiuj esperantistoj spertas ĝian belecon, same kiel kemiistoj la belecon de la Mendeleeva tabelo de kemiaj elementoj.

2.6.  En Esperanto almenaŭ ĉiuj prepozicioj estas samtempe prefiksoj.  Do sekvas nature la granda fleksebleco je esprimado (vd. 2.1.7.). 

3.  ANALIZAJ KAJ SINTEZAJ FORMOJ

3.1. Alia elstara lingvistika trajto de Esperanto estas, ke ĝi havas la esencojn de kaj analiza lingvo kaj de sinteza lingvo, sufiĉe riĉante je kaj funkciaj vortoj kaj fleksiaĵoj.  Oni povas sin esprimi semantike aŭ per analiza formo (helpe de funkciaj fortoj) aŭ per sinteza formo (helpe de fleksioj). La du formoj, kompreneble, ne tute identiĝas. Ili sin montras diversastile. Pro tio, Esperanto estas elastega kaj esprimriĉa. Kiel celolingvo, ĝi povas plej bone imiti la lingvajn karakterizaĵojn de originala verko, ĉu la mildan slavan stilon kun libera vortordo, ĉu la stilon de fleksimankaj lingvoj, kiel la ĉina kaj angla. Sube estas kelkaj ekzemploj de ĉiea kaj ĉiutavola kunekzistado de analizaj kan sintezaj formoj en Esperanto:

Analizaj Formoj / Sintezaj Formoj

1. Tenso:

Mi ESTAS srib-ANTA. / Mi skrib-AS. Mi skrib-ANTAS.

2. Voĉo:

Ĝi ESTAS limig-ITA. / Ĝi limig-ITAS.  Ĝi lim-IĜAS.  Ĝi SIN-limig-AS

3. Senco:

Tio estas MALGRANDA (ETA) sekreto. / Tio estas sekret-ETO.

4. Preposicioj kaj la kazo akuzativo aŭ vortospecoj -E aŭ -A:

Li parolas EN (PER) Esperanto. / Li parolas Esperant-E (EsperantON).

la libroj DE mi / mi-AJ libroj

Ŝi parolis POR (JE) 30 minutoj. / Ŝi parolis 30 minut-OJN.

LAŬ mia opinio / miaopini-E

ridi JE iu / ridi iu-N

EN (JE) fakto / fakt-E

inkluzive DE 2 poemoj / inkluzive 2 poemoj-N (adverbo sekvata de akuzativo!)

vidi mult-E DA homoj (mult-ON DA homoj) / vidi mult-AJN hom-OJN

5. Prepozicio kaj vorto:

finiĝi tie, KIE VI TROVAS BONA / finiĝi laŭ via BONTROVO; finiĝi LAŬBONTROVE

(Por aliaj ekzemploj vd. APENDICON 3 kaj 2.1.7.)

3.2. Plej Gravaj Analizaj Formoj: Vorto EST- kaj Prepozicio

3.2.1. Nura Helpa aŭ Liga Vorto EST-

3.2.1.1. Verŝajnas, ke ne estas nocia senco en la vorto EST-, kiu, el la punkto de sinteza lingvo, tute ne necesas:

Ili ESTOS skrib-ITAJ ĉe la jarfino. --> Ili skribi-ITOS ĉe la jarfino.

Ni ESTAS ĝoj-AJ ESTI ricev-INTAJ iliajn leterojn. --> Ni ĝoj-AS ricev-INTI iliajn leterojn.

Vi ESTAS vere bonkor-AJ (vi en pluralo). --> Vi vere bonkor-AS (nombro nur certita en kunteksto).

Li ESTAS profesor-O (laboradis kiel profesoro) en tiu universitato. --> Li profesor-IS (profesor-ADIS) en tiu universitato.

Tamen, ankoraŭ estas problemoj:

Ĝi ESTAS tablo. / ?? Ĝi tabl-AS.
Ĝi ESTAS biciklo. / ** Ĝi bickl-AS.
Kp. Li bicikl-AS. = Li ESTAS bicikl-ANTA. = Li bicikl-ANTAS.

ESTAS 3 homoj en la ĉambro. / ?? 3 homas en la ĉambro.

3.2.1.2. Kun la vorto EST-, kvankam nur unu, Esperanto treege riĉiĝas je esprimado per analiza rimedo! Alie, la lingvo havus tute alian aspekton, kiu tro konpaktus kaj malmildus, kaj kiu plejeble malakceptitus de homoj el la analizalingva tipo.

3.2.2. Prepozicio

3.2.2.1. Estas kutime akceptite en la lingvistika rondo, ke prepozitivo (aŭ prepozicia sintagmo = prepozicio + substantiva komplemento) estas esence ankaŭ ia kazo, kun la nura malsamo, ke prepozicio ĝenerale pli knokretas ol kazo. Fakte, prepozicioj mem enhavas variajn gradojn de konkreteco inter si, kiel ekzemple, komparu:

instituto JE lingvistiko --> instituto DE lingvistiko --> instituto PRI lingvistiko (plikonkretiĝas unu ol alia)

Estas kelkaj sufiĉe abstraktaj prepozicioj, kiuj efektive funkcias ĝuste kiel kazoj en iuj aliaj lingvoj, kiel JE/DE/AL/PRI/PER (vd. APENDICON 3). (Notu, ke la semantikoj de kazoj ankaŭ varias je abstrakteco.)

3.2.2.2. Kiel jam iom menciite en 2.3., adverbo (kun finaĵo -E) estas ankaŭ iu semantike abstrakta kazo. Sed, adverbo en Esperanto anaŭ povas indiki tiel konkretajn rilatojn kiel ajna prepozicio! Nur kondiĉas, ke la vortocorpo deriviĝas de radiko kaj prepozicioprefikso. Kp:

LAŬ (la) regulo(j) --> LAŬ-regul-E (kp. la pli abstraktan vorton: regul-E)

Estas multaj tiaj ekzemploj (vd. 2.1.7.). Fakte, oni povas libere intertransformi prepozitivon kaj ĝian respondan adverbon (kun la ofteapera artikolo LA ellasita).

3.2.2.3. Ĉar almenaŭ ĉiuj prepozicioj samtempe ankaŭ povas funkcii kiel prefiksoj (la ĉefa parto en la Esperanta prefiksaro!), la tiel nomata "grava ANALIZA formo" prepozicio vere estas egale unu el la plej gravaj SINTEZAJ formoj!

3.3. [SUMEO] En Esperanto ĉie kaj ĉiutavole videblas la kunekzitado de analiza kaj sinteza formoj, per kiu Esperanto sin diferencas de naciaj lingvoj. Kvankam ne ekzistas pura sinteza lingvo sen ajna analiza formo, nek pura analiza lingvo sen ajna sinteza formo, tamen ĉia nacia lingvo havas nur unu formon kiel la ĉefan: aŭ la analizan aŭ la sintezan, kaj almenaŭ ĉiu estas tia, ke la du formoj ne ekzistas samokaze.

4. TRAVIDEVLECO DE ESPERANTO

4.0.  Estas naturo de Esperanto, ke sufiĉe travideblas Esperantaj formoj (ĉu analizaj aŭ sintezaj, tamen, la analizaj formoj ŝajne ĝuas pli da travidebleco ol la sintezaj), kio estas certe unu el la plej elstaraj avantaĝoj kaj la ĉefa kialo por la facileco en la lernado de Esperanto, ĉar ono povas uzi malmultajn formojn (elementojn) por esprimi senlimajn informojn, aŭ analizi la akceptitajn formojn en elementojn por komprenado.

4.1. Ĉu Esperanto estas perfekte travidebla?

Ne. Kaj neniam povos. Kaj ankaŭ neniam necesos - almenaŭ por homa lingvo.

La antaŭkondiĉo por tutetravidebleco estas, ke ĉiu koncepto povus esti analizata en nombreblajn semantikajn atomojn aŭ semantikemojn (ĉu tio ja eblas? Referencu la progreson en la rondo de artefarita intelekto), kaj plue, ke la semantikemoj, kiam ili interkunligas, devus esti kompleksece homtolereblaj - tio certe ne povas ĉiam kontentiĝi, speciale por scienca fakotermino, kiu estas kutime tiel enhavo-riĉa kaj signifo-ekzakta, ke ĝia difino bone fariĝus iu plena disertacio. Tial, tia koncepto nur povas fiksiĝi en homan cerbon per iu fonetika formo, kies surfaca respondaĵo estas ne alia ol maltravidebla vorto! Aliflanke, plejmulte da scienca terminaro ĝuas internaciecon, do ŝajnas ne saĝe ĝin Esperantecigi eĉ eble, ekz., nombroscienco / matematiko, sed ĉu matematiko estas simple nombroscienco? (Vd. 4.4.)

4.2. Ĝuste kiel la kunekzistado de analizaj formoj kaj sintezaj, en Esperanto multokaze (sed alitavole, kompreneble), ankaŭ troviĝas la kunekzistado de la travideblaj kaj ne travideblaj formoj.

Pekino: Beijing
;ingvoscienco : lingvistiko
preskaŭ ne: apenaŭ
elektre kalkula maŝino: komputilo (aŭ: komputomaŝino): komputoro (aŭ: komputero).

Oni eĉ toleras tiajn tiel-nomatajn "ne-Esperantajn" vortojn kile "komputoro" kaj "komputero" en Esperanton!

4.3. Iuj plefote uzataj ĉiutagaj vortoj jam sinstabliĝas kiel travideblaj formoj, kio manifestas la fortan emon de Esperanto por Esperantecigi aliajn!

patrino: ?? matro
malbona: ?? bada
maldekstra: ?? lefta

Tamen, bonstila Esperanto neniam ekstremigasiun ajn rimedon, eĉ plej efikan kaj facilan:

?? malkun: sen
?? malmorgaŭ: hieraŭ (aŭ ?? malhieraŭ: morgaŭ)

4.4. Dilemo de Esperanto

4.4.1. Esperanto kiel internacia lingvo, celas la facilan komunikadon por la tuta homaro. Tamen, en la lingvopraktikado aperas la kontraŭo inter travidebleco (la lingva naturo de Esperanto) kaj internacieco (laa celo de Esperanto), kiu plej evidente sinmontras je la konstruado de terminoj. Rezulte, la vortaro de Esperanto estas multe pli vasta ol on atendis.

4.4.2. Esperanto kiel efika ilo por komunikado devas esiti, kaj efektive ja estas, sufiĉe kompakta, do venas la kontraŭo inter travidebleco kaj kompakteco. Fakte ju pli travideblas, des pli malkompaktas.

4.4.3. Kaj fine ankaŭ estas la kontraŭo inter travidebleco (sekve lernofacileco kun malmulte da elspezo de memoro kaj energio) kaj inkluziveco. Esperanto kiel scienca kaj portuthomara lngvo inkluzivus morfologie kaj sintakse ĉiujn efikajn lingvajn rimedojn, kio bezonas la kunekzistadon de variaj formoj, inkluzive de la maltravideblaj.

5. SUMO

5.1. La supre diritaj montras, ke ĝueste male al tio, kion oni subjektive dedukts, Esperanto estas treege fleksebla lingvo kun variaj esprimmanieroj, kiuj povas sin reciproke kompletiĝi kaj intertransformi, kaj la granda fleksebleco de la lingvo ĝuste konformas al la nebuleco de la homa pensado. Ĝi donas al homoj grandan liberecon je esprimado kaj la plej bonajn kondiĉojn por plene montri ilian lingvan kompetentecon. Aliflanke, ĝi ankaŭ enhavas tiel grandan tolerecon, ke eĉ komencantoj aŭ lingvo-nesaĝuloj povas facile kaj simple sinesprimi kompreneblige. Ĉi tio estas kampo konvena por ĉiuj, ĉu genioj ĉu malsaĝuloj. Tamen tia fleksebleco ne influas la rigoran neŝanĝeblecon de la fundamenta gramatiko de Esperanto. Ĉi tie la libereco kaj rigoreco ekzistas harmonie. En Esperanto, ĉiuj estas kreantoj kaj ĉiuj povas ĝui la plezuron de tia kreado. Oni ne plu estas sklavoj de lingvaj kutimoj. La granda harmonio de la fleksebleco kaj reguleco de Esperanto estas vere mirakla kreaĵo lingvistika.

5.2. Ecaro de Esperanto - Ŝlosilovortoj:

porhomeco / natureco / scienceco / reguleco / inkluziveco / toler(ebl)eco (elasteco) / aglutineco / matematikeco (kvazaŭrekursiveco) / logikeco / travidebleco (analizebleco) / fleksebleco

5.2.1. Proksimume ni havus: Fleeksebleco <-- aglutineco (sekve travidebleco) kaj inkluziveco de variaj formoj (ĉu analiza ĉu sinteza; ĉu travidebla ĉu netravidebla); Reguleco kan scienceco <-- matematikeco kaj logikeco.

5.2.2. El la punkto de toler(ebl)eco kaj la praktika informokomunikado, almenaŭ ĉiuj supraj ekzemploj kun ?? je la antaŭo estas tolereblaj, minimume kompreneblaj. Kompare kun naciaj lingvoj, tia tolereco estas multe pli elstara.

5.3. [KONKLUDO] La eksterordinara sukceso de Esperanto grandega miraklo en la historio de homaj lingvoj. Ĝi estas la venko de homa racio, la venko de lingvistiko! Estas nepovtroe laŭdite kaj fiere hurainde, ke en la inta lingva kampo, kie "ekutimo estas Dio", fositas sulko por INTERNACIA LINGVO kiel contrasto al nacia lingvaro!

APENDICO 1

Ni citu kiel ekzemplon la radikon STUD- en formo de verboj kaj adjec=ktivoj, kan komparu ĝin kun la angla vorty STUDY.

Gramatikformoj por Radiko STUD- [angle: STUDY]

1. 42 verboj:

stud-I [to study]
stud-U [(let...) study]
stud-US [would (should) study / stud-IED / would have stud-IED / ...]
stud-AS [study 9stud-IES)]
stud-IS [stud-IED]
stud_OS [will (shall) study]
stud-ANT-I [to be study-ING]
stud-ANT-U [?? (let...) be study-ING]
stud-ANT-US [would be study-ING / ...]
stud-ANT-AS [is (am, are) study-ING]
stud-ANT-IS [was (were) study-ING]
stud-ANT-OS [will (shall) be study-ING]
stud-INT-I [to have stud-IED]
stud-INT-U [?? (let...) have stud-IED]
stud-INT-US [had (would have) stud_IED]
stud_INT-AS [have (has) stud-IED]
stud-INT-IS [had stud-IED]
stud-INT-OS [will (shall) have stud-IED]
stud-ONT-I [?? to be to study]
stud-ONT-U [?? (let...P be to study]
stud-ONT-US [?? should (would) (be to) study]
stud-ONT-AS [am (is, are) to study]
stud-ONT-IS [was (were) to study]
stud-ONT-OS [will (shall) be to study]
stud-AT-I [to be (being) stud-IED]
stud-AT-U [?? (let...) be (being) stud-IED]
stud-AT-US [would (should) be stud-IED]
stud-AT-AS [am (is, are) (being) stud-IED]
stud-AT-IS [was (were) (being) stud-IED]
stud-AT-OS [will (shall) be (being) stud-IED]
stud-IT-I [to have been stud-IED]
stud-IT-U [?? (let...) have been stud-IED]
stud-IT-US [?? would (should) have been stud-IED / ...]
stud-IT-AS [have (has) been stud-IED]
stud-IT-IS [had been stud-IED]
stud-IT-OS [will (shall) have been stud-IED]
stud-OT-I [to be stud-IED]
stud-OT-U [?? (let...) be stud-IED]
stud-OT-US [would (should be stud-IED]
stud-OT-AS [is (am, are) to be stud-IED]
stud-OT-IS [was (were) to be stud-IED]
stud-OT-OS [will (shall) (be to) be stud-IED]

(2)  28 adjektivoj

stud-A/stud-A-J/stud-A-N/stud-A-J-N [study]
stud-ANT-A/stud-ANT-A-J/stud-ANT-A-N/stud-ANT-A-J-N [study-ING]
stud-INT-A/stud-INT-A-J/stud-INT-A-N/stud-INT-A-J-N [having stud-IED]
stud-ONT-A/stud-ONT-A-J/stud-ONT-A-N/stud-ONT-A-J-N [to study]
stud-AT-A/stud-AT-A-J/stud-AT-A-N/stud-AT-A-J-N [(being) stud-IED]
stud-IT-A/stud-IT-A-J/stud-IT-A-N/stud-IT-A-J-N [(having been) stud-IED]
stud-OT-A/stud-OT-A-J/stud-OT-A-N/stud-OT-A-J-N [to be stud-IED]

APENDICO 2

Algoritmo por Fortranĉi Finaĵojn de Esperanto

(1) Se la finaĵ estas -O, do konkludu "Substantivon / Nominativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (11).

(2) Konsultu la korpo-vortaron post fortranĉo de la finaĵo. Se sukcesas en konsulto al la vortaro, konkludu "Nulmodon/Aktivon", finiĝu la prilaborado; alie, iru al (3).

(3) Se la finaĵo estas -ANT, do konkludu "Participon / Aktivon / Kontinuon", iru al (9); alie, iru al (4).

(4) Se la finaĵo estas -INT, do konkludu "Participon / Aktivon / Perfekton", iru al (9); alie, iru al (5).

(5) Se la finaĵo estas -ONT, do konkludu "Participon / Aktivon / Malperfekton", iru al (9); alie, iru al (6).

(6) Se la finaĵo estas -AT, do konkludu "Participon / Pasivon / Kontinuon", iru al (9); alie, iru al (7).

(7) Se la finaĵo estas -IT, do konkludu "Participon / Pasivon / Perfekton", iru al (9); alie, iru al (8).

(8) Se la finaĵo estas -OT, do konkludu "Participon / Pasivon / Malperfekton", iru al (9); alie, iru al (10).

(9) Konsultu la korpo-vortaron post fortranĉo de la finaĵo. Se suksecas en konsulto al la vortaro, finiĝu la prilaborado; alie iru al (10)

(10) konkludu "Novavorton", finiĝu la prilaborado.

(11) Se la finaĵo estas -A, do konkludu "Adjektivon / Nominativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (12).

(12) Se la finaĵo estas -E, do konkludu "Adverbon / Nominativon", iru al (2); alie, iru al (13).

(13) Se la finaĵo estas -OJ, do konkludu "Substantivon / Nominativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (14).

(14) Se la finaĵo estas -AJ, do konkludu "Adjektivon / Nominativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (15).

(15) Se la finaĵo estas -ON, do konkludu "Substantivon / Akuzativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (16).

(16) Se la finaĵo estas -AN, do konkludu "Adjektivon / Akuzativon / Singularon", iru al (2); alie, iru al (17).

(17) Se la finaĵo estas -EN, do konkludu "Adverbon / Akuzativon", iru al (2); alie, iru al (18).

(18) Se la finaĵo estas -OJN, do konkludu "Substantivon / Akuzativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (19).

(19) Se la finaĵo estas -AJN, do konkludu "Adjektivon / Akuzativon / Pluralon", iru al (2); alie, iru al (20).

(20) Se la finaĵo estas -AS, do konkludu "Verbon / Predikaton / Prezencon", iru al (2); alie, iru al (21).

(21) Se la finaĵo estas -IS, do konkludu "Verbon / Predikaton / Preteriton", iru al (2); alie, iru al (22).

(22) Se la finaĵo estas -OS, do konkludu "Verbon / Predikaton / Futuron", iru al (2); alie, iru al (23).

(23) Se la finaĵo estas -US, do konkludu "Verbon / Predikaton / Kondicionalon", iru al (2); alie, iru al (24).

(24) Se la finaĵo estas -U, do konkludu "Verbon / Predikaton / Volitivon", iru al (2); alie, iru al (25).

(25) Se la finaĵo estas -I, do konkludu "Verbon / Infinitivon", iru al (2); alie, iru al (26).

(26) La vorto ne havas finaĵon. Konsultu la vortaron pri funkciaj vortoj. Se sukcesas, konkludu "Funkcivorton"; alie, konkludu "Novavorton / Substantivon / Propranomon". Finiĝu la prilaborado.

[KLARIGO] La supra algoritmo jam proviĝas tre efika ĉe maŝino.


APENDICO 3

La Kontrasta Tabelo por Kaza Sistemo

【相关】

灵感有如神授，巧夺岂止天工

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（3/3）

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（2/3）

世界语论文钩沉：世界语的语言学特点（1/3）

《学外语的紧箍咒，兼谈世界语的前途》

《立委：一小时学会世界语语法》

《朝华午拾：我的世界语国》

《朝华午拾 – 世界语之恋》

《朝华午拾：朋友遍天下》

《朝华午拾 – 欧洲之行》

《朝华午拾：与白衣天使擦肩而过》

硕士论文: 世界语到汉语和英语的自动翻译试验

立委硕士论文全文（世界语版）

《朝华午拾：shijie－师弟轶事（3）——疯狂世界语 》

灵感有如神授，巧夺岂止天工

立委世界语文章 (1987): 《中国报道：通天塔必将建成》

立委世界语论文（1986）: 《国际语到汉语和英语的自动翻译》

立委（1988）《世界科技：世界语到汉语和英语的自动翻译试验》

DLT项目背景介绍

《李白詹120：乔老爷老矣》

【关于机器翻译】

【语义计算：李白对话录系列】

【置顶：立委NLP博文一览】

《朝华午拾》总目录

立委世界语论文：Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto（世运资料存档）

立委按：

这篇世界语论文是我一辈子的骄傲，当年文思泉涌一发不可收的情景仍然历历在目。作为一位世界语与语言学的新手，对这门语言的语言学特点的感悟和表达，能够受到誉满世界的语言学老前辈和世界语老编辑 Juan Regulo 的青睐和指点，既是我的幸运，也肯定了我的才能。20年后重读这篇洋洋洒洒一气呵成的论文，我仍能感受那文字的自由挥洒。原文影印如下，等有闲再电脑输入，既作为世界语运动的资料，同时也纪念早已逝去的风华岁月。

唉，人岁数大了，做好汉就难，总爱吹嘘当年之勇。找到一个吹嘘的题材，就可劲地自我陶醉吧。”灵感有如神授，巧夺岂止天工”，把大话说到天上去了，反正这篇冗长的世界语论文各位也看不懂，我爱怎么吹怎么吹。我的世界语朋友一般都很顾面子，我不担心穿帮，:=)。

不过，说实在的，那确是我一辈子创造力最旺盛精力最充沛的时期。伯乐识天马，天马欲行空，下笔似有神，灵感如泉涌。连续好几个周末，我都去社科院大楼加班到夜深，在电脑上奋笔疾书。论文总结了世界语有别于自然语言的极度灵活性的语言学根据，我就在成文的叙述中把这些特点发挥到极致。细心的读者也许可由此体会到青年立委的匠心和才情。

我在《朝华午拾: 一夜成为万元户》中记述过当时的情景：

研发世界语系统的第二个结果是，我发表在El Popola Chinio（中国报道）上的世界语语言学特点的粗浅论文引起了一个著名的西班牙教授 Juan Regulo 的注意。这位老先生是世界语界老前辈，在他的大学和城市威望极高，以他名字命名街道、广场等。正值他退休，学校决定给他出四大卷印制精美的专辑，表彰他的贡献。其中一卷是关于世界语学（Esperantologio）的论文专集，于是老先生邀请我在《中国报道》的论文（参见硕士论文的有关章节）基础上，扩展加工，单成一章。我文思泉涌，洋洋洒洒写了17页，有老先生来来回回多次校改修正，发表了我平生第一次的Book Chapter ” Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto”（发表时老先生已经过世，他的去世在国际世界语界引起很多纪念，老先生千古！）。

生造词
Posted by: 立委
Date: July 10, 2008 12:10PM

有很多生造词最终没有被语言共同体所接受，但是并不影响这些生造词在交流中的作用。生造词现象在自然语言中出现得少很多，而且一旦出现就常常受到老师或者同人的纠正。但是，世界语的灵活性使得人人都在生造，因此生造词对交际的正面功能加强了。这是个很有意思的现象。

在我发表在西班牙的世界语论文中，我不仅详细描述了这个现象，而且也现身说法，生造了很多词，差不多到了长袖善舞，随心所欲的程度。这篇论文经过世界语顶极元老，西班牙老教授的认真审阅，我的生造词多数得以保留。当年的那种创造快感，大概只有世界语者可以体会了：

世界语丰富的词缀和构词的黏合特性，从形式上给了语言使用者最大的弹性，只要在语境中 make sense, 使用世界语，几乎可以随心所欲，很能满足人 的创造欲：世界语的本性是鼓励“生造词”的。当然，在实际使用中，这种弹性更多表现在给人以造词的便利，而不是满足创造欲。如果我忘记了一个专门词汇，比如 komputero（电脑），临时生造一个 elektrona kalkulilo (电子运算工具：可以指计算器或电脑)，也不妨碍我的交流。每一个使用过世界语的，都体会过这种便利和创造的乐趣。

摘自《朝华午拾：世界语之恋》

立委世界语论文：Li, Uej (Wei) 1991. Lingvistikaj trajtoj de la lingvo internacia Esperanto. In Serta gratulatoria in honorem Juan Rgulo, Vol. IV. pp. 707-723. La Laguna: Universidad de La Laguna

【置顶：立委科学网博客NLP博文一览（定期更新版）】 

《朝华午拾》总目录

【立委按】老哥的记忆力比我强多了，很多小时候的事儿，我本来已经很模糊了。但那次比赛吃五香鸡蛋，因为后果严重，实在太难受了，印象蛮深，现在想来还后怕。其后一个多月见到食品就想吐，不知道当年怎么会那样逞能不要命。大批判上台演讲慷慨激昂（批林批孔，后来是批邓反击右倾翻案风），突然来了鼻涕的丑事，也是因为太露面也太难堪，记忆深刻。当年不懂五讲四美，也没有卫生纸的条件，几千人的台上众目睽睽难以遮蔽，也是无奈。看老哥写自己，虽然不乏谬赞，但也有暴露开裆裤年代的“小”来。更多的往事是好玩，好像在看电影蒙太奇，那些“阳光灿烂的日子”。一晃半个世纪了，我们天各一方，但牵挂的总是手足亲情。

我的弟弟叫立委，从小性格内向少语，天性宽仁敦厚，身体瘦弱多病。独往独来，与世无争。他性格柔中带刚，肤白个小，很有意志力，十分倔强执着，有不达目的誓不罢休的毅力和恒心。

他穿戴邋遢，不修边幅，小时常常流着鼻涕，跟在我的身后。下河捉鱼摸虾，田野捕捉蛐蛐，上树套取知了，农家偷瓜摘莲，他一样不拉下。像一个泡泡糖一样粘着我，甩都甩不掉。

一旦兴奋起来，他个性十分张扬，眉飞色舞，开怀大笑，毫无顾忌。

弟弟小我两岁，但跟我同班。

一九六六年九月，文革风起，我八岁，刚念小学二年级。父母是双职工，很忙。外婆因出身问题被赶回农村，家里没人带孩子。于是要我带着六岁弟弟和四岁妹妹一起上学。弟弟和我在一班，妹妹去了一年级，算是上学了。

没想到，他们俩虽是各自班级最小的学生，但很快就跟上了班级课程进度，并都成为学习尖子。到小学三年级，我当班长时，弟弟已成为班级学习委员了。

弟弟有股不服输的劲头。记得有一年，我俩去乡下舅舅家。正逢过年时节，大家都很放松，舅舅们款待我们远道回老家来过年，食品丰盛，有我们的最爱，五香茶叶蛋。弟弟突发奇想，硬要与我比赛，看谁吃得多。他用极夸张的方式挑战，说一定会赢我。我当然不服气，欣然应允。先是我俩各吃四个油炸饺子，然后我剥一个五香鸡蛋塞到嘴里，他也立即拿一个狼吞虎咽。当我拿第十个鸡蛋时，肚子撑得快受不了，他却毫无畏惧把第十个鸡蛋迅速塞进嘴里，满脸涨红，身体挺直。最后，在拿第十五个鸡蛋时，我实在无法吞咽了。看他那无比坚强、有点扭曲的脸，真受不了他那为达目的不要命的劲头。我缴械投降，称臣认输。结果是，我们两人那几天都胃胀呕吐，疼痛难捱。

小时候下河游泳也是如此，他总是独行侠一样顺河而下，不游三四里不上岸。这哪是我们下河玩水嬉闹的游法？他却不以为然。下河就是为了锻炼身体，增强体质，在水中嬉闹有什么意义？泡在水里失去了游泳的初衷。他就是那么自我，那么固执，那么有主见。

他干什么都很专注，尽可能做到圆满。

小学时，他自学绘画。每天临摹，忙得不亦乐乎。忘我、执着、有定力，一头扎进去就不分昼夜。无师自通，画得有模有样。于是我家墙上，就有了他绘制的各种姿态的领袖像。

初中时，他跟着广播电台，自学英语。每天摇头晃脑，念念有词，那劲头比古代赶考的秀才还迂腐呆萌。后来拿出几篇他自译的英文小说，展示他的成果。弟弟一直是班级第一名。在比拼学业的“修正主义教育路线回潮”那一年半时期（周荣鑫做教育部长时1970年代早期），风光一时。

高中时，大家都不学习，他却把老爸年轻时自学的微积分教材拿出来啃读。躲进的小楼成一统，不闻不问窗外事。到高中毕业时，他已学完了那本教材。

弟弟虽不喜夸夸其谈，但却是演讲高手，这点让我既惊诧佩服又有点不服气。当年学校各种批判会，都有我的身影。但我在主席台上唾沫星四贱，卖力演讲时，下面却是交头接耳，吵杂声不断，无人听讲。每当那不多的几次，我弟弟上台演讲，不论什么枯燥话题，下面都鸦雀无声。他那抑扬顿挫的演讲，丰富夸张的手势，极富有激情和韵味，超有气场。没想到吧，我们这些平时乱成一锅粥，整天批判师道尊严的中学生，竟被他的发言深深吸引。甚至在台上，鼻炎严重的他，有时突然停顿，旁若无人地当众擤鼻涕，也成一大特色。演讲一结束，总会得到雷鸣般的掌声。弱小的他一上主席台，立即生龙活虎，完全变了个人。

弟弟文笔比我好得多，从小如此。作文常常被老师选做范文供同学们学习。记得初中时候他写了一篇学农作文，叫《采茶》，被老师选寄到省报登载，轰动学校。写诗，写散文，写批判文章，他甚至开始创作小说。尤其是大批判文章，也被他写得妙趣横生。给我印象较深的是一篇《狼狗、刘邓》的大批判杂文。他的文字机巧，情感细腻，佳句频出，有冲击力。弟弟有当作家的天赋。

中学时，我也爱舞文弄墨，特点就两字，空洞。文章看上去慷慨激昂，但显得苍白。按现在话说，充满正能量，但缺乏人性情怀，没有什么文字的优美。能吹嘘的也就是在《新安微画报》上，刊出我一张大幅照片。那是记者为表彰我校批林批孔运动的成绩，按排我摆拍的，和我本人实际上没半毛钱关系。

弟弟弱小，却斗志昂扬，总有使不完的劲儿。我们这届作为安徽最后一批下放知青，很多人已失去激情，在生产队干活，大多是三天打鱼两天晒网。七七年三月我们同时下乡，他下放在山村，我下放在水乡，分隔两处，他还是暗地和我较劲着。我从三月到九月一直在田地里干活。没回家，不串门，哪怕酷暑劳累的双抢时节，我也没一天休息。他知道后，也不回家，咬着牙，病弱的身体硬挺着，一天都没息工。直到双抢结束，瘫倒在地，才回家休息了几天。他身体从小病弱，这么拚命干啥？后来知道，除了要强比拼，他在村里还“艳遇”三个小芳姐妹，至始至终陪同。男女搭配，干活不累哈。

估计全年级二百多下放知青，只有我们两个傻帽，还在搞社会主义劳动竞赛呢。

不过他给我留下最难忘的事，倒不是这些，而是一件小事。那是我俩小时睡在一张床上的情景。

每到冬天，寒风四漏的小屋里，我的脚都被冻得难以入睡。弟弟提出把我脚放到他胸前，贴着皮肤取暖。我不同意，怕他孱弱的身体，经不起冰冷的刺激。但他坚持，很勇敢很坚定。我只得退一步，说把脚放在隔着衣服的胸口。但他不干，非让我把脚直接贴在胸前。那寒冻的脚和温暖胸一接触，弟弟打了一颤抖，我赶紧缩腿，但弟弟用双手压住我的脚，不让我离开。很快我的脚暖和了，而他胸前一片冰凉。

自此，我们经常互为对方用胸捂脚，互持互助，度过那严寒的冬夜。

七七年十二月份，我俩一起参加文革后第一次高考。他选择考理工科，我选择考文科。他的志愿是中科大理论物理专业，我的目标是北大、复旦国际政治专业。当年他数、理、化、语都比我好，而我呢？历、地两门课比他好。全国各省地理特点，全世界各国首都和元首我基本倒背如流。那本以农民起义为主线的伪中国历史，更是刻在脑海里。安徽七七年高考，文科、理工科，数学、政治、语文三张卷子是完全一样的，区别仅在于最后一张卷子。理工科考物理化学卷，文科考地理历史卷。

因长辈的历史经验和亲身经历，我的选择遭父母强力反对，最后我只得弃文改考理工了。我们信心都很足，弟弟更是志在必得，还特地加试了英语（那年文理都不要求考英语，只有报英语专业人才必考）。

考语文时，只有一篇作文。进考场三十几分钟，弟弟就兴高采烈交卷了。监考老师还认为他考不下去，退考了。而实际上是，他认为考题太容易，不需花那么久时间，作文一挥而就。

狂妄吧，只考了半个钟点就出来了。结果他语文作文跑题，考了个超低分，这让他悔恨五年多。

他数理化考分都比我高，加试的英语笔试也九十多分，口试优。进清华的实力，毁在自大粗心上。文革后第一次高考，各省试卷不同，录取程序也欠规范。他考的是理工科，因为报考志愿过高，被压档。最后被一所初办师范找到档案，英语系招不到人，于是把理工加试英语压档的他纳入囊中。当年文科那份史地卷，考后我找来一看，不复习也可考八十五分以上。而为理化我天昏地暗复习几个月，仍然不及格。

阴错阳差，他学了文科，我学了理工科。

七八年二月，录取通知发放。当年我们一个年级四个班，七七年十二月份那次考试，只有三个考上大学本科，我家独占两个名额，轰动小县城。

不过，我们家却是低气压，没有丝毫兴奋欢庆的氛围。我从文科改考理科，能考上南京的重点大学，全家那是相当的满意。而我弟弟呢，父母、老师、同学、邻居都寄予厚望，指望山城出个状元。他的失败，让全家都高兴不起来。弟弟更是把自己关在房间，饭也不吃。父母担心弟弟接受不了这现实，那几天老守着他。估计丢面子是他悲愤的主要原因，虚荣心、好胜心极强的他，感到无脸见人。他内心实在不愿去地方师范念书，栽在他擅长的语文上，他心也不甘呀。语文，他平时比我好很多，现在分却比我低不少。于是决定八月再考，只差半年时间。

这一决定遭我父母竭力反对。插队在农村，生活异常艰苦，有这么个机会能跳出农村，父母不愿放弃。他们怕政策有变。学校虽不昨的，也是个本科，他们连哄带压，逼着他去学校报了到。

那年早春，一九七八年三月，我二十，他十八。

至此，我俩各奔东西，天各一方。

【相关】

《朝华午拾：永做毛主席的红小兵》

《朝华午拾: 与女民兵一道成长的日子》

《朝华午拾：我的考研经历》

《人生记忆：老爸－可怜天下父母心》

【朝华午拾 － 立委小传】

【朝华午拾集锦：立委流浪图】

【Antaŭparolo】

Ĉi tio estas senprecedenca monda milito, kaj la homaro alfrontas la saman malamikon, la novan koron-viruson (COVID-19).  La unua batalkampo estas la hospitalo, kie niaj soldatoj estas la medicinaj laborantoj. Por certigi, ke ĉi tiu milito povas esti gajnita, ni devas unue certigi, ke al nia medicina personaro oni garantias sufiĉajn rimedojn, inkluzive de spertoj kaj teknologioj.  Ankaŭ ni devas certigi, ke la hospitalo estas la batalkampo, kie ni forigas la viruson, ne kie la viruso venkas nin. Tial la Jack Ma Foundation kaj Alibaba Foundation kunvenigis grupon da medicinaj spertuloj, kiuj ĵus revenis de la limregiono kontraŭbatalinta la pandemion. Kun la subteno de La Unua Asociita Hospitalo, Universitato de Medicina Lernejo de Zhejiang (FAHZU), ili rapide eldonis gvidlibron pri la klinika sperto pri kiel trakti ĉi tiun novan koronaviruson.

La kuracista gvidilo ofertas konsilojn kaj referencon kontraŭ la pandemio por medicinaj dungitoj en la tuta mondo, kiuj tuj aliĝos al la milito. Mia speciala danko eliras al la medicina personaro de FAHZU. Dum ili riskis kuraci kuracilojn per COVID-19, ili registris sian ĉiutagan sperton, kiu estas spegulita en ĉi tiu Manlibro. Dum la pasintaj 50 tagoj, 104 konfirmitaj pacientoj estis akceptitaj en FAHZU, inkluzive de 78 severaj kaj maltrankviligaj malsanaj. Dank 'al la pioniraj klopodoj de medicina personaro kaj apliko de novaj teknologioj, ĝis nun, ni atestis miraklon. Neniu personaro estis infektita kaj ne mankis ajnaj diagnozoj aŭ mortaj pacientoj en la libro. Hodiaŭ, kun la disvastiĝo de la pandemio, ĉi tiuj spertoj estas la plej valoraj fontoj de informo kaj la plej grava armilo por medicinaj laborantoj en la unua linio.

Ĉi tio estas tute nova malsano, kaj Ĉinio estis la unua kiu suferis la pandemion. Izolado, diagnozo, kuracado, protektaj mezuroj kaj resaniĝo ĉiuj komenciĝis de nulo. Ni esperas, ke ĉi tiu Manlibro povas doni al kuracistoj kaj flegistinoj en aliaj trafitaj lokoj valorajn informojn, por ke ili ne devu eniri la batalkampon sole. Ĉi tiu pandemio estas tiu, kiun alfrontas la homaro en la epoko de tutmondiĝo. En ĉi tiu momento, dividi informon, rimedojn, spertojn kaj lecionojn, sendepende de kiu vi estas, estas nia sola ŝanco por gajni. La vera kuracilo por ĉi tiu pandemio ne estas izolado, sed kunlaboro. Ĉi tiu milito ĵus komenciĝis.

Parto Unu ：Antaŭzorgo kaj Kontrolado

I. Izola Areo-Administrado

1 Febro-Kliniko

1.1. Aranĝo

（1） Kuracaj instalaĵoj starigu relative sendependan febran klinikon, inkluzive de ekskluziva unudirekta pasejo ĉe la enirejo de la hospitalo kun videbla signo;

(2) La movado de homoj sekvu la principon de "tri zonoj kaj du pasaj": poluita zono, eble poluita zono kaj pura zono, provizitaj kaj klare demarkitaj, kaj du bufraj zonoj inter la poluita zono kaj eble poluita zono;

(3) Sendependa paŝo devas esti ekipita por poluitaj aĵoj; starigu vidan regionon por unudirecta liverado de eroj de oficeja areo (en eble poluita zono) al izolita sekcio (poluita zono);

(4) Normaj taŭgaj proceduroj estu normigitaj por ke medicina personaro surmetu kaj deprenu sian protektan ekipaĵon. Faru fluotabulojn de diversaj zonoj, havigu spegulojn kaj observu la marŝajn vojojn strikte;

(5) Specialaj personoj pri prevento kaj kontrolo de infektoj devas helpi  la medicinan personojn surmeti kaj forigi protektajn ekipaĵojn tiel, por preventi poluadon;

(6) Ĉiuj aĵoj en la poluita zono ne malinfektitaj ne estu forigitaj.

1.2 Ordigo pri Zono

(1) Starigu sendependan ekzamenan ĉambron, laboratorion, observan ĉambron, kaj revivigan ĉambron;

(2) Starigu antaŭekzamenon kaj sortan areon por plenumi antaŭlastan kribradon de pacientoj;

(3) Apartigu diagnozan zonon kaj kuracan zonon: tiuj pacientoj kun epidemiologia historio kaj febro kaj/aŭ spiraj simptomoj devas esti gvidataj en suspektatan COVID-19-pacientan zonon; tiuj pacientoj kun regula febro sed nenia klara epidemiologia historio gvidiĝos al regula febra pacienca zono.

1.3 Pacienca Administrado

(1) Pacientoj kun febroj devas porti medicinajn kirurgiajn maskojn;

(2) Nur pacientoj rajtas eniri la atendovicon por eviti supertuton;

(3) La daŭro de la vizito de la paciento estu minimumigita por eviti krucajn infektojn;

(4) Eduku pacientojn kaj iliajn familiojn pri frua identigo de simptomoj kaj esencaj preventaj agoj.

............

Tradukado de la Angla Versio  , kun helpo je Google Translate

立委按：

庚子真是多事之年啊。新冠疫情爆发至今三个月，从武汉开始蔓延，搅得周天寒彻。对这场突如其来的世纪灾难，我们从一开始就特别揪心，因为侄女就处在漩涡的最中心。她是武汉中心医院的医生，吹哨人李文亮的同事。面对呼啸而来的病毒，眼见同事一排排倒下，我们很难想象这几个月她是怎么度过的。那天我跟甜甜说，你知道你姐面对的是什么吗？她就在最惨烈的战场第一线，她的医院有大灾难的最早发哨人和吹哨人，为此牺牲了四位医生，200多员工感染。甜甜很认真地说：这与越战老兵类似，一定会有精神创伤，应赶紧寻求心理疏导的疗法（therapy）。告诉她，I am proud of her, and pray for her.  

侄女是个文静内向的孩子。平时忙于本职工作，医院和家两点一线，生活低调单纯。去年她妈妈的摄影老师给她拍了一组艺术照片，童话般画面，青春洋溢。我用苹果软件模版制成幻灯，她很开心。去年回武汉，送她一副苹果无线耳机，她也很喜欢。

没想到平静的生活突遇惊涛骇浪。这次在她身边发生的事情，已经震惊了全世界。三个月来，全世界华人和媒体密切关注疫情，聚焦在武汉。我们看得心惊肉跳，时时替她捏一把汗，但也不知道如何安慰和支持她。元月底我在微信中叮嘱她：

找时间休息 休息不足抵抗力会下降。只有靠自己照顾自己了。 总是让家人时时牵挂。希望外地增援医护人员早日开进去 让你们第一线本地人员有个喘息机会。也希望疫情高峰时期快快过去 武汉早日复苏。据说武汉高峰期快过去了 但外地包括北京的爆发高峰期很近了。

她说：谢谢 我觉得高峰期还有一段时间。

Tanya said she is very proud of you and also worried about you.  She prays for you.

她回了个笑脸，让我谢谢妹妹。

下面特别推荐老哥记下的这段煎熬日子的心路历程。哥嫂对这个宝贝女儿的牵肠挂肚，做父母的都可以想见。每一个上了一线的医护人员背后，都有整家人的担心和牵挂。

《立委兄：女儿在新冠防疫的第一线》

二月六日，李文亮医生不幸殉职，我的心一揪。
三月一日，江学庆医生与世长辞，我暗自流泪。
三月三日，梅仲明医生离开人间，我失声痛哭。
三月九日，朱和平医生默默去世，我欲哭无泪。

这不仅仅因为他们是这场全球灾难的最早吹哨人，也不仅因为他们是抗击病毒的英雄，而是因为他们都是我女儿的同事。他们的倒下，使我们益发难以抑制对远在千里之外的女儿的担心和牵挂。悲伤和恐慌开始在心中蔓延。

女儿是武汉中心医院后湖院区一线临床医生，一直在一线从事抗疫医务工作。好长一段时间，她对我们什么都不多说。 我们天天打电话问询，也未从她口中得知当时医院所面临的险境，更不知晓医院领导对医护人员防护工作的漠视。 她的回话总是：没问题，还好，一切均好，请放心，全是让我们宽心的话。                        

然而，女儿医院噩耗不断，四位医师相继去世，不能不引起我们极大的不安。我们对她所处的环境越来越怀疑和担忧。终于，网络上陆陆续续爆出一篇又一篇中心医院防疫之战的惨烈报道，我们这才意识到女儿曾经炼狱。内幕的揭示让我们看到中心医院管理层的渎职。官僚主义的长官，又要战士冲锋陷阵，又不给战士配足武器弹药。伤心滴血的中心医院一线医护人员，眼看身边同事一排排倒下，近三百人感染，仍顽强坚守阵地，有怨无悔，负重前行 。他们是一群最可敬的人。

上海名医张文宏说得好：“医务工作者，现在最缺乏的不是宣传，而是关心。我明确和大家讲。第一关心是防护，第二是疲劳，第三是工作环境，我觉得一定要跟上。如果跟不上，就说明没有把医务人员当人，只是当机器。让医护人员免于受伤害。没有防护，你可以拒绝上岗。最重要从来不是歌颂牺牲，而是避免战士无谓地牺牲。最好的歌颂，不是赞扬损己的利人，而是提倡不损己的利人。” 女儿要是有这样的的好领导，我们做父母的就会宽心很多。  

中心医院的后湖院区离华南市场最近，首当其冲。这所武汉三甲综合医院最早收治新冠肺炎病例，也是最早发现上报这次类似非典的病毒案例的。女儿也自然成为最早投入武汉抗疫一线工作的临床医师。

女儿新年前就知道医院接受了几例类式非典的病人，但她当时并不知道有无人传人的情况，只是凭直觉摧我们提前出发自驾海南度冬之行，并希望外公外婆也随同过去。 她告诉我们时，是小心翼翼的，反复叮嘱不得外传。医院已下令严厉禁止医护人员公开谈论不明肺炎情况。她也不知道这病况未来如何发展，她毕竟不是呼吸科，急症科，传染科的医生。在女儿的反复摧促下，我们元月一日提前开车离开武汉奔向海南。外公外婆在家待贯了，不愿长途跋涉。劝说不动，只好作罢。当时我们也没想到会发展到封城封省封国的境况，留下外公外婆在武汉让二老隔离煎熬这么久。 

到海南后，刚开始我们还是比较放松的。女儿值班后休假时都还去外公外婆处蹭饭蹭菜。到元月中旬，女儿突然决定不再去外公外婆家。她对我们说，工作比较忙，安全第一，暂不去外公外婆家，并反复强调，现在还好，只是预防，我们也就信了。现在想来，她医院的情况已经十分严重，当时已有医护人员感染。她在一线，开始大面积接触感染病人。安全防护装备也不足，她决定自我隔离，怕给外公外婆带去病毒。她妈听说她上了一线，着急得不行。

外公外婆并不比我们少担心。在孙女不上夜班的日子，每晚都必须给她打电话，否则两老就无法入睡。在进入隔离区之前，女儿最后一次去外婆家，外婆不知为何不舒服，走不了几步路就累得不行。女儿不敢让外婆去医院检查，怕交叉感染。在外婆午睡后给外婆做了全身触诊，得出结论外婆没大问题。外婆听了很安心。封城在家的时间，休养一段身体果然慢慢康复了。

本来春节前她已购机票要来海南和我们一起过年的。在封城前五天，她突然告诉我们，因工作需要她不能来过年团聚了，并立即退掉飞海南的往返机票，决定留守武汉。刚开始她内心想来是恐惧的。病人像潮水一样涌来，医护同事大面积感染，她能不害怕吗？但她从未对我们流露出一丝畏惧情绪。后来她说她太忙了，一忙就忘了。跟所有一线医护人员一样，职责所在，大家只想着如何拼力救人，能救一个是一个。封城前后，她一直避免对我们谈及她的工作境况，包括她在医院没日没夜连轴转的四十多天。她从未透露她们医院医护人员感染人数和隔离人数。李文亮去世后，我给她打电话追问，她才告诉我，她们主任也染上了，不少同事也中枪了，但她不让我告诉她妈妈，怕妈妈着急。我只有反复叮嘱她注意安全，小心再小心，除此之外，我真不知道还能做什么。无助、无奈，在女儿最危险的时刻，我们提供不了什么实质帮助。只有苦熬日子，默默祈祷女儿平安健康。

移动互联网的发展，封锁消息是很难的。很快她妈也从网上得知武汉中心医院的悲惨境况。担心女儿，挂念父母，追踪争辩疫情的各路报道，预测疫情的全球态势，成为我们家每天的节目。随着大量外地医护人员陆续到来，女儿这才接到指示，有机会隔离轮休了一次。恢复了一下疲惫不堪的身体，现在她又继续投入到第一线防治工作去了。

女儿低调，从不吐苦水。 只是疫情中期，她希望我们能向我的朋友们发出请求，呼吁给她们医院捐点医用防护物资。她们一线医护人员已经不得不用普通塑料袋包脚了。口罩缺，护目镜缺，防护服更缺。如果不是缺到特别严重，她是不会向我们求援的。我真的没想到一线医护人员防护物资会这么紧缺。后来看到网上出现大量医院的求援信息，我们才知道武汉市政府防护物资保障工作做得很差。从网上流出来的照片可以看到，许多医护人员几乎等于赤手空拳，在用血肉之躯筑起一道医治急性传染病的防火墙。 这到底是医护人员勇敢，还是领导干部的失职？ 可气的是，都快弹尽粮绝了，中心医院某些领导仍拒绝个人捐助，只接受从红十字会发过来的物资。理由是个人捐助标准不统一，他们不要承担这样的风险。女儿与同事已顾不了这些清规戒律了，有总比没有好。于是她们工作之余开始上网四处求援，绕过领导，呼吁社会和个人捐献。 

我对她们医院一向无好感。女儿博士毕业四年，中级职称资格考试也通过两年了，医院就是不聘任，理由是需要论文。临床工作那么忙，值班接着值班，医生少病人多，忙得喘不过气来，累得女儿回家基本上是倒头就睡，哪有时间坐下来搞科研？临床医师重在大量病例的训练和临床经验的积累，把科研任务和临床工作混为一谈，让许多临床经验丰富和技术精湛的医生被论文卡住而评不上职称，这是很不公平的。一个以临床技能为核心的实践性职业，中级职称还设那么多坎，有点荒唐。在我们工程技术研究机构里，像她这样的资历的人早已经评上副高了。对于我的牢骚，她只是无奈的笑笑。她从不争辩，也从未对自己单位埋怨半句。就是这样一个与世无争的女孩，在疫情面前，表现得比我们都坚强。尽心尽责，从无怨言。 一个衣来伸手饭来张口的家庭公主，为怕感染家中年迈的外公外婆，现在一人独居在另一处。在劳累一天下班后，开车回宿舍自己洗衣打扫卫生，自己烧饭做菜。轮休期间常打电话，向我们请教中华料理的烹饪技术。电话里总是不忘叮嘱我们注意安全，关心外公外婆的身体，让我们大家放心。  

她爷爷从哪里看到的消息，从外地给她发微信说，中央很关心你们，伙食标准很高，每人每天两百元呢。我提及此事，女儿笑了笑，传来一张她正要吃的中歺盒饭照片。那个标准，我看了一下，往高说也不超过三十元吧。

（早歺热干面是旁边一家店给医院全体员工提供的）

前段时间，我让女儿拍些工作照片，讲讲她工作中的困难和发生在她身边的故事。她说现在没时间用护肤品，形象不好，不适宜拍照。实际上她是怕我们看到她被防护面罩压迫留下的满脸勒痕，不想让我们着急。在我们再三要求下，女儿最近勉强发了几张工作照。看着那满脸皱褶，满是勒痕的双手，我们心痛。厚重的防护服下弱弱的身影，想想都知道，工作下来整个身体一定都是湿漉漉的。几个月的苦战，如何承受这高强度工作压力？夜深人静，望着满病房里在死亡线上挣扎的病人，又得承受多大的精神压力？这些非人的日子，女儿是怎么熬过来的。

万幸的是，到目前为止她还没有中枪感染，这是我们最大的安慰！ 我跟她说万幸，她却冷静地说，什么万幸？可能我早已被感染，只不过是轻症，自愈了还有了抗体。早期什么防护都缺，不传染都很难，就看谁扛得住了。她说得很轻松，我听得很惊悚。

是啊，她的老师，她的同事，她的领导，纷纷有人倒下，四位兄长无力回天。她没倒下，是上帝的眷顾，还是病毒体谅我们的父母之心，我们不知道。虽然现在是疫情后期，虽然防护措施也加强了，但做父母的我们依旧提心吊胆，晚上睡不着觉。 

但愿噩梦早日过去，但愿一切恢复到平常。 疫情会结束，磨难会过去，但我们一定不要去赞美苦难，美化伤痕。多难兴邦，苦难练人，那是大话。老百姓就希望一家团团圆圆，一生过得平安。

【相关】

巜武汉市中心医院这么多医护人员被感染，到底发生了什么？》

《武汉中心医院辟谣怎么回事， 武汉中心医院辟谣说了什么事件始末详情曝光》

《武汉中心医院医护人员感染始末：接触病人推测可能人传人 上报被批造谣》

《武汉市中心医院：封口比医生的生死更重要》

《一家 “遍体鳞伤”的武汉三甲医院》

《方方：引咎辞职，从中心医院的书记和院长开始》

《四人殉职,四人濒危——武汉中心医院“至暗时刻”》

《发哨子的武汉中心医院女医生》

《院长的媚骨与风骨》

《武汉市中心医院医生：传染病留给大家反应的时间太短了》

《时间线|武汉市中心医院经历了什么？》

《比尔盖茨论新冠: 如何应对COVID-19》

如何应对COVID-19

在任何危机中，领导者都有两个同等重要的责任: 解决眼前的问题，并防止它再次发生。COVID-19大流行就是一个很好的例子。世界现在需要拯救生命，同时也需要改善我们应对疫情的方式。第一点更为紧迫，但第二点有着至关重要的长期影响。

长期的挑战——提高我们应对突发事件的能力——并不是什么新鲜事。全球卫生专家多年来一直说，与1918年流感疫情的速度和严重程度相匹敌的另一场大流行不是“如果”而是“何时”的问题。近年来，比尔和梅琳达•盖茨基金会(Bill & Melinda Gates Foundation)投入了大量资源，帮助世界为这种情况做准备。

现在，除了长期存在的挑战之外，我们还面临着一场迫在眉睫的危机。在过去的一周里，COVID-19开始表现得很像我们一直担心的那种百年一遇的病原体。我希望情况没有那么糟糕，但我们应该假设情况会如此，直到我们知道情况并非如此。

COVID-19之所以是一种威胁，有两个原因。首先，它可以杀死健康的成年人和存在健康问题的老年人。迄今为止的数据表明，该病毒的病死率在1%左右;这一比率将使其比典型的季节性流感严重数倍，并将其置于1957年流感大流行(0.6%)和1918年流感大流行(2%)之间。

第二，COVID-19传输非常有效。一般受感染的人会传染给另外两三个人。这是一个指数增长率。也有强有力的证据表明，它可以由那些只是轻度患病或甚至尚未出现症状的人传播。这意味着COVID-19将比中东呼吸综合征或严重急性呼吸综合征(SARS)更难控制，后者仅由表现出症状的人传播，传播效率也低得多。事实上，COVID-19在短短四分之一的时间内就已经造成了十倍于SARS的病例。

好消息是，国家、州、地方政府和公共卫生机构可以在未来几周内采取措施减缓COVID-19的传播。

例如，除了帮助本国公民作出反应外，捐助国政府还应帮助低收入和中等收入国家为这一流行病做好准备。这些国家中的许多国家的卫生系统已经不堪重负，而冠状病毒等病原体可以迅速将它们吞噬。鉴于富裕国家把本国人民放在首位的自然愿望，较贫穷国家几乎没有政治或经济影响力。

“通过帮助非洲和南亚国家现在就做好准备，我们可以拯救生命，也可以减缓病毒的全球传播。”

通过帮助非洲和南亚国家现在就做好准备，我们可以拯救生命并减缓病毒的全球传播。(我和梅琳达最近承诺帮助启动全球应对covid -19的行动，总额可能高达1亿美元，其中很大一部分资金专门用于发展中国家。)

世界还需要加速推进针对COVID-19的治疗和疫苗的工作。科学家们能够在几天内对病毒基因组进行排序，并开发出几种有希望的候选疫苗，而流行病防备创新联盟(Coalition for Epidemic备灾创新联盟)已经准备了多达8种有希望的候选疫苗进行临床试验。如果这些疫苗中的一种或多种在动物模型中被证明是安全有效的，它们可能最早在6月就可以进行大规模试验。药物发现也可以通过利用已经进行了安全性测试的化合物库和应用新的筛选技术(包括机器学习)来识别可在几周内准备进行大规模临床试验的抗病毒药物来加速。

所有这些措施都将有助于解决当前的危机。但我们也需要做出更大的系统性改变，以便我们能够在下一次疫情到来时更有效地做出反应。

帮助低收入和中等收入国家加强初级卫生保健系统至关重要。当你建立一个健康诊所时，你也在为抗击流行病建立基础设施。训练有素的卫生保健工作者不仅提供疫苗; 它们还可以监测疾病模式，作为预警系统的一部分，向全世界发出潜在疫情的警报。

世界还需要在疾病监测方面进行投资，包括建立一个病例数据库，相关组织和规则可立即访问该数据库，这些组织和规则要求各国共享其信息。各国政府应能获得训练有素的人员名单，从地方领导人到全球专家，他们已准备好立即对付一种流行病，以及在紧急情况下需要储存或重新调拨的用品清单。

此外，我们需要建立一个系统，能够开发安全有效的疫苗和抗病毒药物，获得批准，并在发现快速传播的病原体后的几个月内提供数十亿剂。这是一项艰巨的挑战，存在技术、外交和预算方面的障碍，也需要公共部门和私营部门之间的合作。但所有这些障碍都是可以克服的。

疫苗的主要技术挑战之一是改进制造蛋白质的老方法，这种方法对流行病的反应太慢了。我们需要开发可预见的安全平台，以便能够迅速进行监管审查，并使制造商能够轻松地以低成本大规模生产剂量。对于抗病毒药物，需要有一个有组织的系统以快速和标准化的方式筛选现有的治疗方法和候选分子。

另一个技术挑战涉及到基于核酸的构造。这些构造可以在病毒基因组测序后数小时内产生; 现在我们需要找到大规模生产的方法。

除了这些技术解决方案，我们还需要外交努力来推动国际合作和数据共享。开发抗病毒药物和疫苗涉及大规模的临床试验和跨越国界的许可协议。我们应该充分利用能够帮助就研究重点和试验方案达成共识的全球论坛，以便有希望的疫苗和抗病毒候选药物能够迅速通过这一进程。这些平台包括世界卫生组织研发蓝图、国际严重急性呼吸系统和新发感染联盟试验网络和全球传染病防备研究协作。这项工作的目标应该是在不危及患者安全的情况下，在三个月或更短的时间内获得结论性临床试验结果和监管批准。

“这些努力的预算需要扩大好几倍。”

然后是资金问题。这些努力的预算需要扩大好几倍。还需要数十亿美元来完成III期试验并确保冠状病毒疫苗获得监管批准，还需要更多资金来改善疾病监测和应对。

为什么这需要政府的资助——私营部门不能自己解决这个问题吗?大流行产品是非常高风险的投资，制药公司将需要公共资金来降低他们工作的风险，并让他们全身心投入。此外，各国政府和其他捐助者将需要提供资金，作为一个全球公共良好生产设施，可以在几周内产生疫苗供应。这些设施可在正常时期为常规免疫规划生产疫苗，并可在大流行期间迅速改装投入生产。最后，各国政府将需要为采购和向需要的人群分发疫苗提供资金。

显然，数十亿美元用于抗击流行病的努力是一大笔钱。但这是解决问题所需的投资规模。考虑到流行病可能带来的经济痛苦——只要看看covid19扰乱供应链和股票市场的方式就知道了，更别提人们的生活了——这将是一笔好买卖。

最后，政府和产业界需要达成一项协议: 在大流行期间，疫苗和抗病毒药物不会简单地卖给出价最高的竞标者。它们将为处于疫情中心和最需要帮助的人提供并负担得起。这不仅是正确的做法，也是短路传播和预防未来大流行的正确策略。

这些是领导人现在应该采取的行动。没有时间可以浪费了。

这篇文章最初发表在《新英格兰医学杂志》的网站上。我在那里写了2015年建立全球大流行应对系统的必要性，以及2018年一种新型呼吸道病毒造成的威胁。

有道机器翻译 from

https://www.inc.com/justin-bariso/bill-gates-elon-musk-just-issued-very-different-responses-to-coronavirus-its-a-lesson-in-emotional-intelligence.html