世界语到汉语和英语的自动翻译试验
-- EChA机器翻译系统概述

[参考书目]

Heinz Dieter MAAS "Automata Tradukado en kaj el Esperanto" ( "Lingvo-kibernetiko kaj aliajinternacilingvaj aktoj de l(1a IX-a Internacia Kongreso de Kibernetiko", pp 75-81, 1982 Gunter Narr Verlag Tubingen )

<<机器翻译论文选辑>> ( 科学技术文献出版社, 1979 )
Kalocsay-Waringhien <<Plena Analiza Gramatiko de Esperanto>> ( 中国世界语出版社, 1984 )
刘涌泉等著 <<中国的机器翻译>> ( 知识出版社, 1984 )
刘涌泉, 高祖舜, 刘倬著 <<机器翻译浅说>> ( 科学普及出版社, 1964 )
刘涌泉, 李维 <<巴贝尔通天塔必将建成>> ( 中国第一届世界语大会论文, 1985.8 )
刘倬 <<三次机器翻译试验>> ( 第一次机器翻译学术会议论文, 1980.9 )
<<论机器翻译规则系统的编制方法>> ( 1982.3 上海 )
<<JFY型英汉机器翻译系统的研制和试验>> ( 语言学会第二届年会论文, 1983.4 )

乔毅 <<开展语言的计算机处理和世界语类型的机器翻译>> ( 中国第一届世界语大会论文, 1985.8 )
魏原枢, 徐文琪编 <<世界语语法>> ( 上海外语教育出版社, 1982 )
叶蜚声, 徐通锵著 <<语言学纲要>> ( 北京大学出版社, 1981 )
<<语言和计算机>> (1) (中国社会科学出版社, 1982 )
<<语言和计算机>> (2) (中国社会科学出版社, 1985 )
张道真编著 <<实用英语语法>> ( 商务印书馆, 1984 )

[致谢]

研制世界语类型的机器翻译系统, 从一开始就得到刘涌泉老师的热情支持, 从方案主体到具体问题的处理, 他都给以认真指导。在程序设计和上机调试的的过程中, 刘倬老师也多次给予指导, 有些基本操作的算法也是刘倬老师提供的。在EChA系统取得初步成果的时候, 笔者向他们表示深切的感谢。另外, 还要特别感谢机房韩老师的多方协助。没有她提供的方便, EChA系统根本不可能在这么短时间试验成功。

[附录一] EChA试验结果

(1) LA ORIGINALA TEKSTO / THE ORIGINAL TEXT / 世界语原文

(001) TIEL EVOLUIGHIS PLI KAJ PLI LA PLANADO PER MASHINOJ . (002) TIUJ MASHINOJ KOMENCE NUR ELKALKULIS LA DIKTITAJN MATEMATIKAJN PROBLEMOJN , KONFORME AL LA ENPROGRAMIGO . (003) LA ELEKTRONIKAN PROGRAMIGON PRETIGIS HOMOJ . (004) PLI POSTE , KIAM LA SCIODISKETOJ ESTIS ELTROVITAJ , LA PLENAN INDIKARON , ENDISKIGITAN , ONI METIS EN MASHINOJN KAJ ILI TIAMANIERE POVIS EN SI MEM AKUMULI SCIENCAN STOKON , PLI GRANDAN OL LA HOMA CERBO. (005) KAJ SE TEMIS EKZEMPLE PRI LA PLANADO DE ELEKTROMOTORO , ONI ENMETIS LA SHABLONDISKETON DE LA ELEKTROMOTOR-PLANADO , DONIS LA INDIKOJN DE LA DEZIRATA MOTORO ( KILOVATO , TENSIO , ROTACIO , TIPO , KTP ) , (006) POST KIO LA MASHINO MEM PROGRAMIGIS SIN KAJ FARIS LA KALKULOJN . POST KELKAJ MINUTOJ GHI JAM PRETE ELDONIS LA MEZUROJN : LA DIAMETRON DE LA ROTACIA PARTO , GHIAN LONGON, LA MEZUROJN DE LA KANELOJ , DRATOJ , LA VOLVONOMBRON , ENTUTE CHION BEZONATAN . (007) ECH PLI : BALDAU ESTIS ATINGITE , KE LA MASHINO FARIS LA TUTAN DESEGNON KAJ TRANSDONIS GHIN AL LA FABRIKO . (008) KOMPRENEBLE TIUJ < DESEGNOJ > NE ESTIS IDENTAJ KUN NIAJ PAPERDESEGNOJ . (009) ILI ESTIS DISKETOJ , KIUJ ENTENIS CHIUN DETALON . (010) TIAMANIERE LA PLANADON KAJ FABRIKADON DE LA MASHINOJ JAM PLENUMIS SAME MASHINOJ . (011) ILI PLANIS LA MENDITAN MASHINON , FABRIKIS , ECH KONTROLPROVIS GHIN KAJ LA FUSHAN FORJHETIS . (012) SED CHIO CHI ANKORAU OKAZIS SUB HOMA GVIDADO KAJ PLEJ GRAVE ESTIS , KE CHIO CHI BAZIGHIS SUR LA HOMA SCIO .

LA TEKSTO TRADUKITA EN LA ANGLAN / THE TEXT TRANSLATED INTO ENGLISH / 英语译文

(001) SO DEVELOPED MORE AND MORE THE PLANNING BY MACHINES . (002) THOSE MACHINES AT BEGINNING ONLY CALCULATED OUT THE DICTATED MATHEMATICAL PROBLEMS , ACCORDING TO THE PROGRAMMING . (003) MEN PREPARED THE ELECTRONIC PROGRAMMING . (004) MORE LATER , WHEN THE KNOWLEDGE-DISKETTES HAD BEEN FOUND OUT , PEOPLE PUT THE FULL INDICATION , ENDISKED , INTO MACHINES AND THEY THEREFORE COULD IN THEMSELVES ACCUMULATE SCIENTIFIC STOCK, MORE GREAT THAN THE MAN'SBRAIN . (005) AND IF IT CONCERNED FOR EXAMPLE ABOUT THE PLANNING OF ELECTRIC MOTOR, PEOPLE INPUT THE SAMPLE DISKETTE OF THE MOTOR PLANNING , GAVE THE INDICATIONS OF THE DESIRED MOTOR (KILOWATT , VOLTAGE , ROTATION , TYPE , ETC ) , AFTER WHICH THE MACHINE ITSELF PROGRAMMED ITSELF AND DID THE CALCULATIONS . (006) AFTER SEVERAL MINUTES IT ALREADY READILY GAVE OUT THE MEASUREMENTS : THE DIAMETER OF THE ROTARY PART ,ITS LENGTH , THE MEASUREMENTS OF THE GROOVES , WIRES , THE WINDING NUMBER , IN TOTAL ALL REQUIRED . (007) EVEN MORE : SOON IT HAD BEEN ACHIEVED , THAT THE MACHINE DID THE TOTAL DESIGN AND OVERHANDED IT TO THE FACTORY . (008) OF COURSE THOSE < DESIGNS > WERE NOT IDENTICAL WITH OUR PAPERDESIGNS . (009) THEY WERE DISKETTES , WHICH CARRIED ALL DETAIL . (010) THEREFORE MACHINES ALREADY FULFILED THE PLANNING AND MANUFACTURING OF THE MACHINES SAMELY . (011) THEY PLANNED THE ORDERED MACHINE , MANUFACTURED , EVEN EXAMINED IT AND THREW AWAY THE USELESS . (012) BUT ALL THIS STILL HAPPENED UNDER MAN'S GUIDING AND IT WAS MOST IMPORTANT , THAT ALL THIS WAS BASED ON THE MAN'S KNOWLEDGE .

LA TEKSTO TRADUKITA EN LA CHINAN / THE TEXT TRANSLATED INTO CHINESE / 汉语译文

(001) 这样用机器设计越来越发展了. (002) 那些机器开始时仅仅按照输入程序计算出所命令的数学问题. (003) 人准备了电子程序设计. (004) 更以后,当微型知识磁盘被发明了时,人们把所写入磁盘的全套指令集合放到机器里面,他(它)们这样能在自己本身里面积累比人的头脑更大的科学贮蓄. (005) 如果涉及例如关于电动机的设计, 人们输入了电动机设计的微型样品磁盘, 给了所希望的电动机的指标(千瓦,电压,运转,型号,等等),在此以后机器本身把自己程序化了,做了计算. (006) 在几分钟以后它已经就能给出尺寸:运转部分的直径,它的长度,槽纹,导线的尺寸,圈数,总之所需要的一切. (007) 甚至更:很快达到了,机器做了整个图样,把它转交到工厂. (008) 当然那些<图样>与我们的图纸不是一样的. (009) 他(它)们是储有所有细节的微型磁盘. (010) 这样机器已经同样地完成了机器的设计和制造. (011) 他(它)们设计了所定购的机器,制造了,甚至检验了它,把废的抛弃了. (012) 但是这一切仍然在人的指导下进行,最重要的是,这一切以人的知识作为基础.

(2) DIVERSAJ FRAZOJ / VARIOUS SENTENCES / 各类文句

(016) KIAM MI ESTIS LUDANTA VIOLONON , MIA ONKLO VIZITIS NIAN HEJMON .
WHEN I WAS PLAYING VIOLIN , MY UNCLE VISITED OUR HOME .
当我(当时)正在拉小提琴时,我的叔叔访问了我的家.

(020) MI ESTOS FININTA LA EKSPERIMENTON PRI MASHINA TRADUKADO POST KELKAJ MONATOJ .
I WILL HAVE FINISHED THE EXPERIMENT ABOUT MACHINE'S TRANSLATING IN SEVERAL MONTHS.
我在几月以后将已经完成关于机器的翻译的实验.

(028) BABELO NE ESTIS ELKONSTRUITA.
BABEL HAD NOT BEEN BUILT UP .
巴贝尔塔没有被建成.

(029) NEPRE ESTOS ELKONSTRUITA LA NOVA BABELO .
ABSOLUTELY WILL HAVE BEEN BUILT UP THE NEW BABEL .
新巴贝尔塔必然地将被建成.

(040) KIAL VI LERNAS ESPERANTON ?
WHY DO YOU LEARN ESPERANTO ?
为什么你学习世界语?

(044) NE PROKRASTU LA HODIAUAN LABORON GHIS MORGAU .
DON'T PUT OFF THE TODAY'S WORK TILL TOMORROW .
别把今天的工作推迟到明天.

(045) KIEL BONE PENTRAS LA KNABO !
HOW WELL THE BOY PAINTS !
男孩多么好地画画啊!

(048) KIU ESTAS LA AUTORO DE LA LIBRO , KIUN VI JHUS LEGIS ?
WHO IS THE AUTHOR OF THE BOOK , WHICH YOU JUST READ ?
你刚刚读了的书的作者是谁?

(050) SE MI PARTOPRENUS EN VIA AMUZA AKTIVADO , MI ESTUS TRE GHOJA .
IF I WOULD TAKE PART IN YOUR RECREATIONAL ACTIVITY , I WOULD BE VERY GLAD .
如果我参加你(们)的文娱活动,我会是很高兴的.

(056) CHU VI MEMORAS LA TAGOJN , KIAM NI KUNE STUDIS EN LA UNIVERSITATO ?
DO YOU REMEMBER THE DAYS , WHEN WE TOGETHER STUDIED IN THE UNIVERSITY ?
你记得我们在一起在大学里面学习的日子吗?

(058) UNUIGHU PROLETOJ DE CHIUJ LANDOJ !
LET PROLETARIANS OF ALL COUNTRIES UNITE !
让所有国家的无产者联合吧!

(061) KIEL SAGHA VI ESTAS !
HOW WISE YOU ARE !
你是多么聪明啊!

(062) ESPERANTO ESTAS INTERNACIA HELPA LINGVO .
ESPERANTO IS INTERNATIONAL HELP LANGUAGE .
世界语是国际辅助语言.

(067) LIA PROPONO ESTAS , KE NI CHIUJ LIBERE ELMETU NIAJN OPINIOJN .
HIS PROPOSAL IS , THAT WE ALL FREELY OUTPUT OUR OPINIONS .
他的建议是,让我们所有人自由地提出我们的意见.

(068) MI NE SCIAS , KIAM KOMENCIGHOS NIAJ FERIOJ .
I DON'T KNOW , WHEN WILL BEGIN OUR HOLIDAYS .
我不知道,我们的假日什么时候将开始.

(069) LA LIBRO , KIU KUSHAS SUR LA TABLO , ESTAS VERDA .
THE BOOK , WHICH LIES ON THE TABLE , IS GREEN .
在桌子上躺的书是绿的.

(071) LA INFANO PLORAS , CHAR IU LIN BATIS .
THE CHILD CRIES , BECAUSE SOMEBODY BEAT HIM .
小孩哭,因为某人打了他.

(078) LERNI ESPERANTON NE ESTAS MALFACILE .
TO LEARN ESPERANTO IS NOT DIFFICULT .
学习世界语不是困难的.

(084) MI NE SCIAS , CHU VI POVAS PLENUMI TIUN CHI TASKON .
I DON'T KNOW , WHETHER YOU CAN FULFIL THIS TASK .
我不知道,是否你能完成这个任务.

(086) MULTAJ DIVERSLANDAJ ESPERANTISTOJ CHEESTOS LA UNIVERSALAN KONGRESON DE ESPERANTO OKAZONTAN PEKINE .
A LOT OF VARIOUS COUNTRY'S ESPERANTISTS WILL ATTEND THE UNIVERSAL CONGRESS OF ESPERANTO TO BE HELD IN BEIJING .
许多不同国家的世界语者将参加在北京将召开的世界语的国际大会.

(089) LIA PROPONO ELEKTI NOVAN PREZIDANTON NE ESTIS AKCEPTITA .
HIS PROPOSAL TO ELECT NEW PRESIDENT HAD NOT BEEN ACCEPTED .
他的选举新总统的建议没有被接受.

(090) SHI ESTAS LA PLEJ BELA EL LA KNABINOJ .
SHE IS THE MOST BEAUTIFUL OF THE GIRLS .
她在女孩里面是最漂亮的.

(092) FALINTE , LI NE POVIS RELEVIGHI .
HAVING FALLEN , HE COULD NOT GET UP .
摔倒了,他不能重新起来.

(093) FORIRONTE , LI PREMIS MIAN MANON .
TO GO AWAY , HE SHOOK MY HAND .
将要离去,他握了我的手.

(098) MI TRE AMAS ESPERANTON , MI PLI AMAS ESPERANTISTOJN , MI PLEJ AMAS LA IDEALON DE ESPERANTO .
I VERY MUCH LOVE ESPERANTO , I MORE LOVE ESPERANTISTS , I MOST LOVE THE IDEAL OF ESPERANTO .
我很爱世界语,我更爱世界语者,我最爱世界语的理想.

(116) NI LUDU , CHU BONE ?
LET'S PLAY , ALL RIGHT ?
让我们玩吧,好吗?

(119) KIA MIRAKLO TIO ESTAS , KE NIAJ ANTIKVULOJ KONSTRUIS LA GRANDAN MURON NUR PER SIAJ DU MANOJ !
WHAT MIRACLE IT IS , THAT OUR ANCESTORS BUILT THE GREAT WALL ONLY BY THEIR TWO HANDS !
我们的祖先仅仅用自己的两手建造了长城,这是怎样的奇迹啊!

(121) FORPASIS UNU TAGO , FORPASIS ANKAU LA DUA .
PASSED AWAY ONE DAY , PASSED AWAY ALSO THE SECOND .
一天过去了,第二也过去了.

(122) CHU ESTAS EBLE , KE VI NENION SCIAS ?
IS IT POSSIBLE , THAT YOU KNOW NOTHING ?
你不知道任何事,这是可能的吗?

(131) LA HOMON , PRI KIU VI PAROLAS , MI NENIAM VIDIS .
I NEVER SAW THE MAN , ABOUT WHOM YOU SPEAK .
我从未看见过你提到的人.

(132) NI , ESPERANTISTOJ , DEVAS LABORI PLI ENERGIE OL IAM .
WE , ESPERANTISTS , MUST WORK MORE HARD THAN EVER .
我们,世界语者,应该比任何时候更努力工作.

(133) SOMERE ESTAS TRE VARME .
IN SUMMER IT IS VERY HOT .
夏天是很热的.

(134) DOKTORO ZAMENHOF NASKIGHIS LA 15-AN DE DECEMBRO EN 1859 .
DOCTOR ZAMENHOF WAS BORN ON THE 15TH OF DECEMBER IN 1859 .
柴门霍夫博士1859年十二月的15号出生.

(135) SE VI SCIUS , KIU LI ESTAS , VI LIN PLI ESTIMUS .
IF YOU WOULD KNOW , WHO HE IS , YOU MORE WOULD ESTEEM HIM .
如果你知道,他是谁,你更会尊敬他.

(136) CENTOJ DA MALFERMAJ AUTOJ NIN PORTIS AL LA CENTRA LENIN-STADIONO, MALRAPIDE MOVIGHANTE TRA LA HOMA SVARMO .
HUNDREDS OF OPEN CARS CARRIED US TO THE CENTRAL LENIN STADIUM , SLOWLY MOVING THROUGH THE MAN'S SWARM .
成百敞篷汽车把我们带到中央列宁运动场,缓慢地通过人群运动.

(137) MI VIDIS , KE LI FALIS KAJ LIA VESTO MALPURIGHIS .
I SAW , THAT HE FELL AND HIS CLOTHES BECAME DIRTY .
我看见了,他摔倒了,他的衣服弄脏了.

(139) MI SCIIS , KE LI NE FAROS , KION LI PROMESIS .
I KNEW , THAT HE WOULD NOT DO WHAT HE PROMISED .
我知道,他将不做他允诺的.

(140) ESTAS PAULO , KIU ARANGHIS LA AFERON .
IT IS PAULO THAT ARRANGED THE AFFAIR .
是PAULO安排了事情.

(142) KUREGIS LA KNABO PER SIA TUTA FORTO , SED LI NE POVIS ATINGI LA PAPILION .
RAN THE BOY BY HIS TOTAL STRENGTH , BUT HE COULD NOT ACHIEVE THE BUTTERFLY .
男孩用自己的整个力量狂奔,但是他不能达到蝴蝶.

(144) LI DONIS AL MI MULTAJN INSTRUAJN LIBROJN .
HE GAVE ME A LOT OF TEACHING BOOKS .
他给了我许多教科书.

(145) CHU VI PAROLAS CHINE AU JAPANE ?
DO YOU SPEAK IN CHINESE OR IN JAPANESE ?
你用中文还是用日文说话?

(151) NUR TIU NE ERARAS , KIU NENIAM ION FARAS .
ONLY THAT PERSON IS NOT WRONG , WHO NEVER DOES SOMETHING .
仅仅从不做某事的那个人不犯错误.

(155) ESPERANTO ESTAS CHIES PROPRAJHO .
ESPERANTO IS EVERYBODY'S PROPERTY .
世界语是所有人的财产.

(156) MI MEMORAS CHIUN , KIUN MI VIDIS .
I REMEMBER ALL , WHOM I SAW .
我记得我看见了的所有人.

(157) ESTAS NENIU EN LA CHAMBRO .
THERE IS NOBODY IN THE ROOM .
在房间里面没有任何人.

(3) DU POEMOJ / TWO POEMS / 两首诗歌

(099) LA ESPERO : ESPERANTISTA HIMNO ( POEMO FAR ZAMENHOF ) .

(100) EN LA MONDON VENIS NOVA SENTO ,
TRA LA MONDO IRAS FORTA VOKO ;
(101) PER FLUGILOJ DE FACILA VENTO ,
NUN DE LOKO FLUGU GHI AL LOKO .

(102) NE AL GLAVO SANGONSOIFANTA ,
GHI LA HOMAN TIRAS FAMILION ;
(103) AL LA MOND' ETERNE MILITANTA ,
GHI PROMESAS SANKTAN HARMONION .
(099) THE HOPE : ESPERANTIST'S HYMN ( POEM BY ZAMENHOF ) .

(100) INTO THE WORLD CAME NEW FEELING ,
OVER THE WORLD GOES STRONG VOICE ;
(101) BY WINGS OF EASY WIND ,
NOW FROM PLACE LET IT FLY TO PLACE .
(102) NOT TO SWORD BLOODTHIRSTY ,
IT PULLS THE MAN FAMILY ;
(103) TO THE WORLD EVER FIGHTING ,
IT PROMISES SACRED HARMONY .

(099) 希望: 世界语者的颂歌 (柴门霍夫所作的诗歌).

(100) 新感觉来到了世界,
有力的声音走遍世界;
(101) 用顺风的翅膀,
现在让它从一个地方飞到另一个地方吧.

(102) 它不把人的家庭
引到渴血的刀剑;
(103) 向永远战争着的世界,
它允诺神圣的和谐.

(104) AL NIA KARA LINGVO ( FAR IU NOVA ESPERANTISTO ) .

(105) LA LINGVO GRACIA , KARA MIA ,
GHIS KIAM VI VENIS AL MI FINE FIN ?
(106) ATENDIS SOIFE MI , ETERNE VIA ,
MI AMAS VIN !

(107) MI AMAS VIN VERE , PRUVU DIO ,
KAJ MIA BON-KORO BATAS NUR POR VI ;
(108) NE PLU SEKRETETO ESTAS TIO :
VIN AMAS MI !

(109) CHU KREDAS VI MIAN AMON MARAN ?
(110) CHU KREDAS , KE MIA KORO FLAMAS ?
(111) CHU KREDAS LA VORTON PURE KARAN :
VIN MI AMAS !

(104) TO OUR DEAR LANGUAGE ( BY SOME NEW ESPERANTIST ) .

(105) THE LANGUAGE GRACEFUL , MY DEAR ,
TILL WHEN YOU CAME TO ME AT LAST ?
(106) WAITED LONGINGLY I , EVER YOURS ,
I LOVE YOU !

(107) I LOVE YOU TRUELY , LET GOD PROVE ,
AND MY GOOD HEART BEATS ONLY FOR YOU ;
(108) NO LONGER THAT IS LITTLE SECRET :
I LOVE YOU !

(109) DO YOU BELIEVE MY LOVE LIKE SEA ?
(110) DO BELIEVE , THAT MY HEART BURNS ?
(111) DO BELIEVE THE WORD PURELY DEAR :
I LOVE YOU !

(104) 献给我们的亲爱的语言(某新世界语者所作).